Áp dụng những cải tiến sinh học có thể khiến con người mất đi nét đặc trưng của bản thân.
Chỉ trong vài chục năm tới, kỹ thuật tăng cường sinh học (bioenhancement) có thể trở thành đặc điểm cơ bản của xã hội loài người. Dược phẩm được cá nhân hóa sẽ giúp con người điều chỉnh cơ thể và tâm trí theo ý muốn, với tác dụng phụ ít hơn so với những loại thuốc ngày nay.
Lược dịch bài viết của Michael Bess, Giáo sư lịch sử và nghiên cứu về châu Âu của Đại học Vanderbilt (Mỹ). Ông là tác giả cuốn sách Our Grandchildren Redesigned: Life in the Bioengineered Society of the Near Future phát hành năm 2016, nói về cuộc sống trong xã hội kỹ thuật sinh học của loài người trong tương lai.
"Giao diện" mới giữa trí não và máy móc sẽ cải thiện khả năng ghi nhớ, phát triển các giác quan và trao quyền kiểm soát trực tiếp cho các công cụ bán thông minh (semi-intelligent gadget). Chỉnh sửa gene và biểu sinh sẽ cho phép chúng ta thay đổi ngoại hình và thể chất, bên cạnh cảm xúc, tính sáng tạo hoặc sự hòa nhập với xã hội.
Nâng cấp bộ não có thể là xu hướng của tương lai. (Ảnh: Science).
Tăng cường sinh học là sản phẩm
Một trong những tác động của chỉnh sửa bản thân là ranh giới người-vật sẽ được xóa bỏ. Lý do rất đơn giản: tăng cường sinh học là sản phẩm. Chúng cần có máy móc, hóa chất, dụng cụ và phát triển kỹ thuật theo thời gian. Nó sẽ lỗi thời sau vài năm, được bán rộng rãi trên thị trường. Một số sản phẩm sẽ vượt trội và đắt hơn những mẫu khác. Giống xe hơi hay trang sức, chúng còn có thể nâng cao hoặc hạ thấp địa vị của bạn.
Nếu không cẩn thận, chúng ta có thể bỏ qua thực tế rằng các “sản phẩm” này có thể thay đổi nhiều khía cạnh liên quan đến cái tôi (selfhood) của con người. Nếu không nhận ra điều đó, con người sẽ rơi vào suy nghĩ rằng giá trị cá nhân là tổng hợp của đặc điểm đã và chưa được nâng cấp. Chúng ta có thể quên đi phẩm chất và giá trị vốn có của người khác, xem họ chẳng khác gì những chiếc xe cũ.
Phi nhân tính hóa (dehumanisation) là chủ đề không mới. Lịch sử chiến tranh, chủ nghĩa thực dân và chế độ nô lệ là ví dụ của tình trạng này. Tuy nhiên, hệ quả của chủ nghĩa tư bản tiêu dùng trong hàng chục năm gần đây, nhu cầu so sánh, thể hiện, phải luôn thành công đang là áp lực của nhiều người ở những nước phát triển.
Quảng cáo, giải trí và Internet khuyến khích chúng ta phấn đấu để tốt hơn, linh hoạt hơn, thông minh hơn và lạnh lùng hơn. Nói cách khác, nó khiến ta luôn cảm thấy không hài lòng với bản thân và những gì đang có.
Nhân loại sẽ trở thành “nền tảng” - giống như phần mềm có thể nâng cấp hoặc điểu khiển theo ý muốn. (Ảnh: Sam Brinson).
"Nâng cấp" con người làm mất đi bản sắc cá nhân
Nếu tăng cường sinh học phổ biến, các xu hướng trên có khả năng mở rộng hơn. Chúng ta có thể thoải mái nói về “nâng cấp” hay “chọn hình mẫu hiện đại hơn” cho bản thân. Thay vì “Sarah vừa cấy ghép não nhưng không hài lòng vì nó hoạt động chưa tốt”, chúng ta sẽ chuyển thành “Bản nâng cấp của Sarah khá tốt, nhưng bạn có thấy Alice còn tốt hơn không?”.
Người nói chuyện theo cách trên đã vượt qua ranh giới vô hình nhưng rất quan trọng. Họ đang xem con người như món hàng để đánh giá, đong đếm và trao đổi. Theo quan điểm này, nhân loại sẽ trở thành một “nền tảng” - giống như phần mềm hoặc hệ điều hành có thể nâng cấp hoặc điểu khiển theo ý muốn.
Trong nền tảng này, tính cách con người sẽ trở thành “tính năng”, trong khi kỹ năng hoặc tài năng khó rèn luyện là “tài sản”, khó khăn trong lòng và thất bại sẽ là “nợ”. Đối đầu với xu hướng biến con người thành hàng hóa, chống lại nó bằng những chiến lược văn hóa sẽ là một trong những thử thách đạo đức quan trọng nhất của thời đại này.
Đối với con người hiện tại, họ có thể tiếp nhận những triết lý cá nhân về phẩm chất. Thứ nhất, hãy bỏ đi suy nghĩ rằng con người chỉ là tập hợp của đặc điểm và thành quả. Cần nhớ rằng giá trị của bạn không nằm ở vài khả năng cụ thể, mà là sự toàn vẹn vô hình bên trong. Dù người khác có thể định lượng sức mạnh, khả năng hoặc trí thông minh, những thứ tạo nên giá trị với tư cách là một con người không thể được cân đo đong đếm.
Một trong những tác động của việc chỉnh sửa bản thân là ranh giới người-vật sẽ bị xóa bỏ. (Ảnh: Lifeboat Foundation).
Thứ hai, đặt những cải thiện đang có của bạn lên bảng đánh giá tiêu chuẩn. Nếu để sự tồn tại gắn liền với thiết bị điện tử, bạn sẽ khó hình dung về cuộc sống ở một “chế độ khác”. Khi những vật chất phức tạp và tăng cường sinh học trở thành một phần cơ thể, việc xem xét lợi ích và tác hại của việc “không nâng cấp” sẽ khó khăn hơn, nhất là trong trường hợp ai cũng “nâng cấp”.
Cuối cùng, chọn cho mình những cải tiến với mục tiêu hướng đến sự phát triển thay vì cạnh tranh hay thành công. Hãy đặt câu hỏi rằng “nâng cấp” sẽ cho bạn khả năng gì mà trước đây không có, và khả năng đó ảnh hưởng thế nào đến chất lượng cuộc sống.
Con người không chỉ là sinh vật hữu cơ dùng vật chất bên ngoài để đáp ứng nhu cầu bản thân. Công cụ ngày càng trở thành một phần của con người, và chúng ta nên cẩn trọng khi chọn lựa và sử dụng chúng.
Ranh giới mờ nhạt giữa người và máy vốn đã thu hẹp rất nhiều so với quá khứ, là một phần không thể thiếu trong xã hội ngày nay. Tuy nhiên, tăng cường sinh học đưa vấn đề này lên một cấp độ khác. Nếu muốn chống lại nó, con người phải tự hỏi bản thân ngay từ bây giờ, áp dụng vào thực tế các lựa chọn sẽ giúp chúng ta trở thành con người năng động và sáng tạo nhất. Có thể đó mới là sự "nâng cấp" thực sự.