Chẳng hẳn các bạn không lạ với "cây xăng" hay những trụ bơm xăng tại các trạm đổ xăng dầu, chúng to lớn, có màn hình điện tử, siết "cò" bơm là số nhảy vèo vèo. Nhưng trạm xăng và trụ bơm này có từ bao giờ, trước đây nó ra làm sao, chắc không nhiều người để ý tới. Nếu tò mò thì mời các bạn cùng xem bài viết dưới đây.
Trụ bơm xăng qua các thời kỳ.
Chiếc máy bơm dùng để phân phối nhiên liệu đầu tiên xuất hiện vào những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ 19 tại bang Indiana, Hoa Kỳ. Nó được sáng chế bởi nhà phát minh người Mỹ - Sylvanus Freelove Bowser. Vào ngày 5 tháng 9 năm 1885, ông đã bán chiếc trụ bơm này cho chủ một cửa hàng tạp hóa có tên Jake Gumper ở Fort Wayne, Indiana để bán dầu hỏa. Về cơ bản, trụ bơm của Bowser cũng có các chức năng của trụ bơm xăng hiện đại ngày nay gồm đong đếm và tiếp nhiên liệu. Chưa đầy 2 thập niên sau đó, trạm dịch vụ tiếp nhiên liệu chuyên biệt đầu tiên được mở tại Pittsburgh, Pennsylvania và thiết kế trụ bơm ban đầu của Bowser đã được cải tiến thành những trụ bơm xăng thay cho dầu hỏa.
Bản vẽ thiết kế trụ bơm xăng.
Chức năng trụ bơm theo mô tả của Bowser là giúp "phân phối an toàn dầu hỏa cũng như các loại chất đốt dạng lỏng và sản phẩm dễ cháy từ dầu mỏ". Nó có thể chứa được 42 gallons nhiên liệu, tức 159 lít. Sự thành công minh chứng bằng sự phổ biến của trụ bơm dầu hỏa tại chuỗi cửa hàng tạp hóa Jake Gumper đã khiến Bowser quyết định thành lập công ty S.F. Bowser & Company đồng thời đăng ký sáng chế phát minh của mình vào cuối tháng 10 năm 1887 với tên gọi "Thùng trữ và đong dành cho các loại chất lỏng bay hơi". Và cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp xe hơi chỉ trong vòng 1 thập niên sau đó, công ty của Bowser đã đạt được thành công lớn.
Trụ bơm xăm đầu tiên và trạm dịch vụ xăng dầu đầu tiên:
Thiết kế trụ bơm có thể tự đong và trữ xăng của S. F. Bowser.
Đến năm 1905, thiết kế trụ bơm có thể tự đong và trữ xăng của S. F. Bowser được người dùng biết đến với tên gọi đơn giản hơn là "trạm xăng" và tên gọi này vẫn được dùng đến ngày nay. Thiết kế trụ bơm ban đầu khá đơn giản với một thùng kim loại hình vuông, một buồng bằng gỗ với hệ thống bơm bằng piston cũng bằng gỗ và tay cầm đòn bẩy.
Trụ bơm Chief Sentry của Bowser tại một đại lý bán xe Ford năm 1915.
Kể từ năm 1905 thì Bowser đã bổ sung phần vòi để nhiên liệu được truyền trực tiếp vào thùng xăng xe hơi. Thiết kế trụ bơm tiếp tục được cải tiến, chẳng hạn như phiên bản Model 102 Chief Sentry có thêm phần nắp bảo vệ, khi cần thì kéo xuống che lại phần máy bơm chống trộm xăng.
Dĩ nhiên công ty của Bowser không phải là duy nhất, thị trường bắt đầu xuất hiện những đối thủ cạnh tranh như Wayne Pump và Tokheim Oil Tank & Pump và thành phố Fort Wayne, Indiana trở thành "thủ phủ" chuyên sản xuất những chiếc trụ bơm xăng của thế giới.
Trạm xăng đầu tiên cho phép lái xe có thể đưa xe vào (drive-in) và có người đổ xăng trực tiếp giống mô hình hiện nay:
Danh hiệu đầu tiên cho kiểu trạm xăng này vẫn gây tranh cãi, người thì nói đầu tiên lại Seattle, bang Washington năm 1907, người nói tại St. Louis năm 1905 nhưng đa số đều đồng tình rằng khi công ty Gulf Refining mở trạm xăng Good Gulf Gasonline ở Pittsburgh thì chúng được xem là trạm xăng drive-in thật sự đầu tiên.
Trạm xăng Good Gulf Gasonline đầu tiên nằm tại góc đại lộ Baum và đường St. Clair.
Trạm xăng Good Gulf Gasonline đầu tiên nằm tại góc đại lộ Baum và đường St. Clair, trung tâm thành phố Pittsburgh, bang Pennsylvania, mở cửa vào ngày 1 tháng 12 năm 1913. Không giống như các trạm tiếp nhiên liệu đơn giản trước đó, một kiến trúc sư đã thiết kế trạm xăng này theo kiểu một ngôi đền với các trụ bơm đặt xung quanh, có đường vào ra cho xe và ngoài đổ xăng còn cung cấp các dịch vụ như thay lốp, ruột, đổ nước, bảo trì cacte. Bản ghi chép về lịch sử phát triển của tập đoàn Gulf Refining cũng nói rõ rằng trạm xăng drive-in của Gulf hoàn toàn khác biệt so với các trạm xăng tại Los Angeles, Dallas, St. Louis … Thật vậy, năm 1905, một công ty con của tập đoàn Shell cũng đã mở một trạm xăng tại St. Lous, bang Missouri nhưng cách bán rất khác so với trạm xăng của Gulf đó là nhân viên phải đổ xăng vào từng can dung tích 5 gallon (~ 19 lít) sau đó đưa cho tài xế để họ tự đổ vào bình xăng xe.
Ban đầu trạm xăng của Gulf có 4 nhân viên phục vụ bên ngoài và một người quản lý.
Ban đầu trạm xăng của Gulf có 4 nhân viên phục vụ bên ngoài và một người quản lý. Không chỉ cung cấp dịch vụ xăng dầu và các dịch vụ phụ trợ cho xe hơi, trạm xăng của Gulf còn là nơi trú ẩn lý tưởng cho cánh tài xế khi thời tiết xấu.
Ủy ban lịch sử và bảo tàng Pennsylvania cho biết: "Trong ngày đầu tiên, trạm xăng này đã bán được 30 gallon xăng với mức giá lúc đó là 27 cent/gallon (1 gallon Mỹ = 3,78 lít). Trong ngày thứ 7 đầu tiên kể từ khi mở cửa, trạm xăng này đã bơm tổng cộng 350 gallon xăng. Trước khi trạm xăng của Gulf đầu tiên được xây dựng ở Pittsburgh cũng như vô số trạm xăng khác được mở ra sau đó xuyên suốt nước Mỹ thì hầu hết người đi xe hơi thường tìm đến những cửa hàng tiện lợi hay thậm chí là cửa hàng rèn để đổ xăng".
Đại lộ Baum nổi tiếng là con đường "xe hơi" bởi có rất nhiều cửa hàng bán xe hơi nằm dọc theo con đường này.
Việc đặt trạm xăng drive-in đầu tiên ở góc đại lộ Baum và đường St. Clair hoàn toàn có chủ đích. Vào năm 1913 khi nó được mở cửa thì đại lộ Baum nổi tiếng là con đường "xe hơi" bởi có rất nhiều cửa hàng bán xe hơi nằm dọc theo con đường này. Thế nên, "Ban điều hành Gulf đã nhận ra không có cách nào tốt hơn để thu hút công chúng bằng việc khiến họ sử dụng những trạm xăng drive-in như vậy, cho phép họ đưa thẳng xe vào trạm và đổ xăng cho chiếc xe mà họ mới mua ngay sau khi lấy xe từ cửa hàng", theo ghi chép lịch sử của Gulf Refining.
Bản đồ lộ trình đầu tiên tại Mỹ với điểm mốc là trạm xăng của Gulf nơi nó được bán.
Bên cạnh bán xăng, trạm xăng của Gulf còn cung cấp các dịch vụ châm nước, bơm lốp miễn phí và bán những chiếc bản đồ lộ trình đầu tiên tại Mỹ với điểm mốc là trạm xăng của Gulf nơi nó được bán. Gulf Refining cũng là công ty dầu khí đầu tiên phát hành dạng bản đồ này và cho đến năm 1925, đây là công ty duy nhất phát hành bản đồ cho cánh tài xế thường niên.
Một trạm xăng ngày nay.
Gulf Refining hay Gulf Oil được thành lập vào năm 1901 bởi các thành viên của gia đình Mellon. Đây là một trong số "7 công ty chị em" trong ngành hóa dầu thế giới. Năm 1979, Gulf Oil là công ty sản xuất dầu khí lớn thứ 9 của Mỹ và đến năm 1985 thì tập đoàn này sáp nhập với Standard Oil of California và cả 2 đổi tên thành Chevron. Giờ thì Chevron là một trong những tập đoàn sản xuất dầu khí lớn nhất thế giới và hiện đang đứng thứ 13 trong danh sách Fortune 500.