Dưới đây là những truyền thuyết nổi tiếng nhất trong các nền văn hóa lớn của nhân loại về Mặt Trăng.
1. Hằng Nga (Chang'e)
Đây là truyền thuyết khá quen thuộc với văn hóa của chúng ta, vốn xuất phát từ Trung Quốc. Thực ra có khá nhiều câu chuyện khác nhau về nguồn gốc của Hằng Nga nhưng nổi tiếng và được coi là chính thống nhất là câu chuyện kể về việc hằng Nga cùng chồng của mình là Hậu Nghệ vốn là bất tử , vì Hậu Nghệ bắn rụng 9 mặt Trời mà cả 2 vợ chồng bị Ngọc Hoàng tước đi sự bất tử và đày xuống hạ giới. Sau khi tìm được thuốc thần để trở lại với cuộc sống bất tử, Hằng Nga uống quá liều nên bay thẳng lên cung Trăng không trở lại được, từ đó cô được coi như là vị nữ thần của Mặt Trăng.
2. Thỏ Ngọc (Moon rabbit hoặc Jade rabbit)
Đây là truyền thuyết liên quan trực tiếp đến truyền thuyết Hằng Nga nêu trên, con thỏ ngọc này là người bạn duy nhất của Hằng Nga khi ở trên Mặt Trăng. Nó được tách ra như 1 truyền thuyết khác là do trong văn hóa của nhiều nước phương Đông, bản thân "Thỏ ngọc" (khi đứng độc lập với Hằng Nga) cũng đã được hiểu là Mặt Trăng.
Hằng Nga và Thỏ ngọc.
3. Selene/Luna
Đây là tên của nữ thần mặt Trăng trong thần thoại Hy Lạp và La Mã. Nữ thần Mặt Trăng được coi là đồng hành với thần Mặt Trời (Helios). Hàng ngày Helios đi chiếc xe kéo Mặt Trời sáng rực lướt qua bầu trời tạo ra ban ngày và khi ông đi tới chân trời để kết thúc cuộc hành trình thì Selene đến lượt mình bay ngang bầu trời kéo màn đêm lên thế chỗ cho ánh sáng ban ngày. Cô được coi là nữ thần của sự đam mê và vị thần hộ mệnh của những người đang yêu (khác với Aphrodites/Venus là nữ thần truyền cảm xúc yêu thương và đôi khi qua đó còn gây ra sự đau khổ của con người)
Selene/Luna là tên của nữ thần mặt Trăng trong thần thoại Hy Lạp và La Mã.
4. Tecciztecatl
Nếu bạn nghĩ Mặt Trăng luôn là một vị nữ thần thì bạn đã nhầm. Tại văn hóa của người Aztec (một bộ tộc cổ ở châu Mỹ), Tecciztecatl là một vị nam thần, người ta đã tìm thấy rất nhiều các biểu tượng liên quan tới vị thần này khi tìm hiểu văn hóa Aztec. Một phần nào đó có vẻ như liên quan đến văn hóa của các nước châu Á nêu trên, ông là một con thỏ.
5. Anningan
Đây là một truyền thuyết... khủng khiếp và không lấy gì làm văn minh lịch sự cho lắm của những người gần Bắc cực như Alaska hay Greenland. Họ tiên rằng Anningan là một nam thần Mặt Trăng, đã hiếp dâm em gái mình là nữ thần Mặt Trời. tệ hơn nữa, họ tin rằng ông ta vẫn thường xuyên đuổi theo cô em này để tiếp tục hành vi nêu trên, và do đó có sự đổi chỗ ngày và đêm, Mặt Trời cứ chạy và Mặt Trăng thì đuổi theo, và hàng tháng do kiệt sức vì cuộc săn đuổi này mà Anningan thường phải dừng lại tìm thêm thức ăn, đó là những lúc trăng khuyết.
6. Mawu
Đây là 1 câu chuyện khác về quan hệ giữa Mặt Trăng và Mặt Trời nhưng tốt đẹp hơn nhiều so với câu chuyện nêu trên. Đây là truyền thuyết của người châu Phi trong đó Mawu là thần Mặt Trăng, vĩnh viễn gắn bó với nữ thần Mặt Trời Liza. Họ là một cặp vợ chồng thực sự và chỉ có thể gặp gỡ vào một số rất ít thời điểm, đó là những lúc có nhật thực xảy ra.
7. Soma
Đây là truyền thuyết về Mặt Trăng của những người theo đạo Hindu. Có rất nhiều biểu tượng khác nhau trong văn hóa này về Mặt Trăng, có khi là một phôi thai đang sinh trưởng và có khi lại là 1 con bò, nhưng tất cả đều có một ý nghĩa chung là sự sinh sản và nuôi dưỡng. Soma còn được coi là tên 1 loại đồ uống mà các vị thần sử dụng trong văn hóa này.
8. Rona
Câu chuyện do của bộ tộc Maori ở New Zealand truyền tụng, họ nói rằng Rona là một cô gái trẻ, vì tỏ sự thiếu kính trọng với Mặt Trăng mà Trăng đã kéo cô lên và nhốt chặt lại không thể thoát về. Để kéo cô gái đi, Mặt Trăng đã dùng một cái cây đưa xuống và cô gái bị cuốn theo cái cây đó, do đó trong truyền thuyết này, Mặt Trăng còn đại diện cho sự sinh trưởng. (chi tiết theo cái cây mà bay lên mặt Trăng này có vẻ giống với truyện cổ tích về chú Cuội của người Việt Nam ta).
9. Các nữ thần Maya
Người Maya có rất nhiều câu chuyện về các nữ thần Mặt Trăng khác nhau vào các thời điểm khác nhau của Mặt Trăng. Nổi tiếng nhất là Ixchel được cho là đại diện cho sinh sản và phát triển, tuy nhiên sau này truyền thuyết này lại biến thể coi rằng Ixchel đã già và chỉ còn đại diện cho Trăng khuyết còn Trăng tròn lại đại diện bởi một nữ thần khác.
10. Người sói (Werewolf)
Người sói không còn xa lạ gì với chúng ta. (Ảnh: Paul Mudie).
Đề tài này đã được khai thác trong rất nhiều truyện và phim từ thần thoại tới viễn tưởng nên đã không còn xa lạ gì với hầu hết chúng ta. Đây là câu chuyện xuất phát từ văn hóa của người phương Tây, về những sinh vật ban ngày vẫn là con người bình thường, nhưng vào ban đêm mỗi khi Trăng lên thì cơ thể thay đổi và biến thành một quái vật nữa người nửa chó sói rất hung dữ. Tuy nhiên nguồn gốc thật sự của truyền thuyết này lại rất khó xác mình vì có quá nhiều cách lý giải khác nhau trong các tài liệu khác nhau.
Đặng Vũ Tuấn Sơn