"Bento" hay cơm hộp là một phần của văn hóa ẩm thực Nhật Bản.
Bạn có thể nhìn thấy hình ảnh học sinh Nhật Bản hầu như đều mang bento đi học để dùng cho bữa trưa. Nhưng có khi nào bạn tự hỏi:
Tại sao người Nhật Bản lại thích ăn bento như vậy, đã thế còn ăn nguội? Tại sao không ăn nóng để mùi vị ngon miệng hơn? Để đến trưa, bento không thiu sao?
Bento trở thành văn hóa
Cảnh người nông dân ăn bento trong "Cuốn tranh trồng trọt" thời Edo.
Bento ở Nhật Bản chính là hộp thức ăn được làm thủ công tại nhà.
Bento cầm tay sớm nhất ở Nhật Bản có thể bắt nguồn từ cơm nắm trong thời kỳ Yayoi (khoảng năm 300 TCN đến năm 250). Trong "Nhật Bản thư kỷ" có ghi lại người ta để cơm nắm vào hộp và ăn khi ra ngoài làm việc, đây gần như có thể coi là nguyên mẫu của bento đương đại.
Trong một thời gian dài sau đó, bento về cơ bản được sử dụng như khẩu phần ăn trong quân đội hoặc người làm việc giữa núi và biển.
Hộp bento của ngư dân được trưng bày tại bảo tàng thành phố Takaoka, tỉnh Toyama, Nhật Bản.
Nhật Bản được bao quanh bởi biển và giàu tài nguyên biển, và nhiều người Nhật Bản kiếm sống bằng nghề đánh cá. “Bento đi biển” của ngư dân ra đời, hộp cơm làm bằng cây bách có khả năng hút nước vừa phải, giữ cơm mềm và ngon. Hộp cơm chia làm 2 tầng, một tầng đựng cơm, một tầng đựng bát dẹt các món ăn (canh cá hoặc cá chiên…).
Điều tuyệt vời hơn nữa là chiếc hộp của chiếc “bento đi biển” này còn là chiếc hộp “đa năng”. Thông thường, nó được sử dụng để làm hộp cơm trưa cho ngư dân, nếu thân tàu bị rò rỉ, nó cũng có thể được sử dụng để tát nước, có chức năng như một chiếc phao cứu sinh.
Sự phổ biến thực sự của bento phải kể đến từ các hoạt động hàng ngày của các quý tộc kể từ thời Heian. Họ đi chơi, ngắm hoa và các hoạt động nghệ thuật khác, nếu đói, bento cao cấp là sự lựa chọn tối ưu.
Văn hóa ăn bento ngắm hoa đào nở của quý tộc xưa ở Nhật Bản.
Theo thời gian, ngay cả những người bình thường cũng không hài lòng với việc chỉ ăn cơm nắm và dưa chua như một "bữa ăn công sở", mà sẽ thưởng thức bento một mình ngắm hoa tinh tế hơn.
Do những nỗ lực không ngừng của những người thuộc các tầng lớp xã hội khác nhau, bento vào cuối thời Edo khá xa xỉ, không còn là sự kết hợp giữa cơm và dưa muối mà đã được nâng cấp. Một hộp bento sang trọng với các món ăn phụ. Hộp cơm hanami (cơm hộp ăn trong mùa hoa anh đào, dùng để ăn khi ngắm hoa) được chia thành các tầng trên, giữa và dưới, bao gồm mọi thứ từ củ sen luộc, ngưu bàng luộc, bánh gà và các món ăn kèm khác cho đến tôm và cá tráp hay món ăn sang trọng như sashimi.
Một buổi xem kịch ở thời Edo.
Mô phỏng bento xem kịch ở thời Edo.
Các buổi biểu diễn kịch thời Edo thường kéo dài từ 6 giờ sáng đến 5 giờ chiều, khoảng thời gian đó về cơ bản bao gồm ba bữa một ngày. Việc khán giả ăn bento giữa các buổi biểu diễn đã trở thành một điều rất thời thượng. Thứ mà khán giả thích thú không phải là chỉ có vở kịch hay, mà còn có bento ngon miệng.
Bento trong thời kỳ này đã mở rộng từ “hình thức ăn uống theo nhu cầu” sang “hình thức ăn uống đầy lễ nghi”, bento cho phép mọi người thưởng thức các món ăn ngon đồng thời trang trí, đã trở thành một phần của văn hóa ẩm thực Nhật Bản.
Bento tàu hỏa.
Sau chiến tranh, kinh tế Nhật Bản phát triển nhanh chóng, đến những năm 1970, bento tàu hỏa trở thành một trong những hoạt động quảng bá quan trọng của ngành du lịch Nhật Bản.
Nhiều nhà hàng ăn uống liên tục mọc lên, người Nhật ngày càng có nhiều sự lựa chọn hơn cho mỗi bữa ăn. Ngay cả trong thời đại đồ ăn nhanh phủ sóng khắp nơi thì sự hào hứng của người Nhật đối với “bento handmade” vẫn không hề giảm sút. Để đáp ứng nhu cầu của người dân, các cửa hàng tiện lợi, nhà hàng và các công ty thực phẩm lớn cũng đã phát triển và thiết kế nhiều mẫu mã bento đáp ứng nhu cầu khác nhau của mọi người.
Chúng ta đều biết người Nhật nổi tiếng với văn hóa làm việc mạnh mẽ. Học sinh và nhân viên văn phòng ăn bento vì để tiết kiệm thời gian nghỉ trưa ít ỏi, mà không cần phải tốn thời gian đợi chờ ở khu căn-tin hay tiệm cơm.
Chỉ có cơm nắm nướng khè, cũng là bento.
Bento xuất hiện trong anime Nhật Bản.
Hơn nữa, giờ trưa ăn bento còn trở thành khoảnh khắc quý báu của người Nhật để giao tiếp với nhau. Điều này có thể được thể hiện rõ ràng nhất trong khuôn viên trường học. Ai cũng mang tâm thế chờ đợi xem đối phương sẽ mang món gì, được trang trí như thế nào, thậm chí còn gắp cho nhau để thưởng thức hương vị.
Trong số các thể loại phim hoạt hình và phim truyền hình Nhật Bản từ xưa đến nay, hộp cơm bento chứa đựng tình yêu thương vẫn là chất xúc tác hâm nóng tình cảm của các nhân vật. Hộp bento vừa đẹp mắt vừa ngon miệng truyền tải tâm lý của người nấu. Mỗi món ăn bên trong chứa đựng cả tâm huyết và câu chuyện đời thường đơn sơ.
Tại sao người Nhật lại ăn bento nguội lạnh?
Đối với người Nhật, bento đã là một nền văn hóa ẩm thực toàn diện và thú vị. Bất kể ở trường học, công ty, rạp hát, nhà ga và sân bay hay khi ngắm nhìn hoa anh đào rực rỡ và ánh trăng tuyệt đẹp, bento là một yếu tố quan trọng trong những kỷ niệm tuyệt vời của người Nhật.
Phần lớn bento của Nhật Bản được ăn nguội, đây có thể nói là sự khác biệt lớn nhất trong văn hóa ăn cơm hộp trên thế giới.
Một số nhà nghiên cứu nấu ăn cho rằng, điều này chủ yếu là do gạo Nhật Bản dẻo và ngon ngay cả khi để nguội. Ngoài ra, các món ăn kèm được chế biến trong bento truyền thống của Nhật Bản đều ít dầu ít gia vị, có màu sắc tươi sáng, nên lâu thiu, hơn nữa nếu làm nóng sẽ mất đi cảm giác đẹp mắt. Kể từ đó, người Nhật quen ăn bento nguội vì hương vị và hình thức.
Ngoài ra, người Nhật thích ăn đồ nguội, đồ sống, chẳng hạn như sushi, dưa muối, sashimi… Do đó việc ăn bento mà không cần hâm nóng là chuyện bình thường với người Nhật.
Một hộp cơm bento đầy đủ dinh dưỡng.
Để chuẩn bị được một hộp cơm tinh xảo đã tốn biết bao công sức, nếu không đúng “phương pháp mở đầu” thì hương vị cũng sẽ bị ảnh hưởng, đến trưa thức ăn sẽ bị ôi thiu. Đây là 4 thói quen trong cách nấu và dùng bento của người Nhật:
1. Trước khi nấu phải rửa nguyên liệu thật sạch. Từ nguyên liệu làm bento, đến bàn tay nấu nướng và hộp bento đựng thức ăn, tất cả đều phải được làm sạch kỹ lưỡng.
2. Làm nóng hoàn toàn. Mặc dù nhiều người Nhật thích ăn nhiều thức ăn sống, nhưng trứng luộc hoặc salad cũng là món họ ưa thích. Nhưng mùa hè, các món đựng trong bento cần phải được nấu chín hoàn toàn tránh vi khuẩn sinh sôi trong đồ sống.
3. Thức ăn được chia ngăn
Ngăn cách các món là trọng tâm của việc làm bento kiểu Nhật, vừa đẹp mắt mà còn ngăn mùi của các món ăn khác nhau lẫn vào nhau. Giờ đây, ngay cả khi đến cửa hàng tiện lợi để mua một hộp bento, bạn vẫn có thể thấy rằng các món ăn phụ và cơm đều được bán riêng.
Một điểm đáng lưu ý nữa là tốt nhất nên làm nguội cơm và các món ăn kèm trong bento trước khi cho vào hộp để tránh tích tụ hơi ẩm.
4. Tránh ánh sáng và nhiệt
Đây là điểm mà nhiều người có thể bỏ qua, hầu hết túi đựng đồ ăn trưa của mọi người đều là túi xách thông thường. Nhưng vào mùa hè nóng bức, nếu quãng đường di chuyển xa có thể khiến cơm bento bị “biến vị”, lúc này bạn nên cho thêm một túi đá nhỏ vào túi cơm là một giải pháp hay.