Bí ẩn tại sao người Nam Mỹ cổ đại, những người đã tạo ra thắng cảnh Nazca Lines (những đường vẽ Nazca), cũng thu thập sọ người như chiến lợi phẩm từ lâu đã khiến các học giả đau đầu. Họ đưa ra giả thuyết rằng những đầu lâu này được sử dụng trong những nghi lễ, là chiến lợi phẩm từ kẻ thù trong chiến trận hoặc có liên quan đến sự tôn kính đối với tổ tiên.
Một nghiên cứu gần đây sử dụng mẫu vật từ Bảo tàng Field Chicago đã đưa ra lời giải thích mới cho vấn đề này. Họ xác minh rằng những đầu lâu chiến lợi phẩm là của những người sống tại cùng một địa điểm và là một phần của cùng một một nền văn hóa với những người thu thập chúng. Những người này sống cách đây 2.000 đến 1.500 năm.
Các nhà khảo cổ học quả quyết rằng những đầu lâu này là chiến lợi phẩm vì nhiều lỗ đã được đục trên sọ để những đầu lâu này có thể được treo bằng dây thừng nhỏ. Đã có rất nhiều tranh cãi trong 100 năm qua về ý nghĩa của điều này.
Những đầu lâu trong bộ sưu tập của Field do nhà khảo cổ học nổi tiếng Alfred Louis Kroeber (1876-1960) thu thập từ Nazca Drainage thuộc vùng bờ biển khô cần phí Nam Peruvian 80 năm trước. Ông cũng thu thập hài cốt của một số người được chôn bình thường. Trong một số trường hợp, đầu lâu chiến lợi phẩm được chôn cùng với người thu thập.
Vì Nazca là một trong những khu vực khô cằn nhất trên Trái Đất, Ryan Williams, người phụ trách bảo tàng Field cho biết, nên những mẫu vật do Kroeber thu thập được bảo quản rất tốt. Những xác chết được ướp một cách tự nhiên và một số đầu lâu vẫn có tóc cũng như những sợi thừng được gắn vào sọ. Bảo tàng cũng có một số đồ gồm của Nazca được minh họa bằng những đầu lâu; một số bình lọ đuỳcj trung bày tại cuộc triển lãm Châu Mỹ cổ đại của bảo tàng.
Williams cho biết: “Minh họa trên một số bình, lọ thể hiện những chiến binh cùng với những đầu lâu chiến tích. Tuy nhiên cũng có một số minh họa thể hiện mối liên hệ giữa những đầu lâu với sự màu mỡ của mùa màng. Một số con vật thần thoại mang đầu lâu chiến tích cũng được thể hiện trên một số đồ gốm”.
| Đầu lâu chiến lợi phẩm Nasca từ một ngôi mộ tại Cahuachi. (Ảnh: Bảo tàng Field). |
Các nhà khoa học cho rằng nếu những đầu lâu này là chiến lợi phẩm trong chiến trận, chúng phải đến từ những người sống đâu đó bên ngoài khu vực Nazca. Để kiểm ta điều này, các nhà khoa học lấy mẫu men rằng từ 16 đầu lâu trong bộ sưu tập của bảo tàng Field cùng 13 xác ướp được chôn trong khu vực Nazca. Kết quả cho thấy những đầu lâu này là của những người sống tại cùng một địa điểm với những người thu thập đầu lâu. Kết luận này dựa trên nghiên cứu sử dụng công nghệ hiện đại để tìm kiếm sự khác biệt nhỏ nhất trong 3 nguyên tố được tìm thấy trong những mẫu vật. Những nguyên tố này – stronti, oxy, và cácbon – thể hiện cấu trúc nguyên tử khác biệt chút ít tùy theo vị trí địa lý.
Williams cho biết: “Bạn là những gì bạn ăn vào, và những nguyên tố bạn tiêu thụ trở thành một phần của chỉ dấu hóa học trong xương của bạn”.
Những người tiêu thụ thực phẩm được sản xuất ở những vùng khác nhau sẽ có tỷ lệ đồng vị stronti khác biệt trong xương của mình. Cácbon thể hiện những chu trình đồng vị khác biệt tùy theo thực vật tạo ra nó. Cácbon từ ngô khác với cácbon từ lúa mì. Oxygen trong nước có chỉ dấu đồng vị tùy theo khí hậu, độ cao so với mực nước biển và các yếu tố khác.
Williams cho biết: “Chúng tôi sử dụng công nghệ mới nhất để nghiên cứu những mẫu vật được thu thập 80 năm trước. Điều này là minh chứng cho giá trị của việc gìn giữ một lượng lớn các bộ sưu tập của bảo tàng”.
Các nhà khoa học từ Đại học Bang Arizona, Đạ học Illinois tại Chicago, và Đại học Indiana đã cộng tác với Williams để thực hiện nghiên cứu này, được công bố trên tạp chí Anthropological Archaeology. Tác giả chính là giáo sư của Đại học bang Arizona, Kelly Knudson.
Vẫn còn rất nhiều điều cần tìm hiểu. Xác định tại sao người Nazca thu thập đầu lâu có thể mang ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu quá trình văn minh hóa tại Nam Mỹ. Williams nhận định: “Hầu hết những đầu lâu chiến lợi phẩm đến từ cùng bộ phận dân cư với chủ nhân của chúng. Chúng có thể là chiến lợi phẩm của chiến tranh, có thể chiến tranh đã xảy ra giữa những cộng đồng trong cùng một tộc người, hoặc đó có thể là một nghi lễ”. Dữ liệu mới về sự thay đổi của đầu lâu chiến lợi phẩm do người Nazca thu thập qua thời gian có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tìm hiểu sự phát triển của chính trị trong xã hội cổ đại.
Williams nhận xét: “Xã hội làm trồng trọt quy mô nhỏ bị một đế chế chiếm đóng. Lần đầu tiên những người ở đó bị người khác, cách đó hàng trăm dặm, thống trị. Nghiên cứu quá trình này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn làm thế nào những chính phủ đầu tiên được hình thành”.