Đảo Ascension hẻo lánh ở giữa Đại Tây Dương từng chỉ có 1 cái cây. Nhưng, nỗ lực suốt 150 năm qua đã giúp phủ xanh hòn đảo này. Liệu con người có thể làm điều tương tự với Sao Hỏa?
Hòn đảo Ascension rộng gần 86km2, nằm ở phía Nam đường xích đạo, ở khoảng giữa lục địa Châu Phi và Nam Mỹ. Dân số của đảo khoảng 800 người, hầu hết họ là công dân Anh và Mỹ.
Ascension được các nhà khoa học trước đây lựa chọn làm nơi xây dựng hệ sinh thái nhân tạo đầu tiên trên Trái Đất. Ngày nay, trên đảo có các trạm ăng-ten mặt đất theo dõi các vụ thử tên lửa của Mỹ, rác vũ trụ và thực hiện các nhiệm vụ khác.
Một nơi không giống nơi nào trên Trái Đất.
Năm 1836, Charles Darwin đã gọi hòn đảo này là "gớm ghiếc". Ông dừng chân tại đây trong hành trình từ nước Anh đến quần đảo Galapagos.
Charles Darwin đã than phiền trong nhật ký của mình rằng hòn đảo này không thích hợp để quân đội Anh chiếm đóng và biến thành "nơi sản xuất". Ông miêu tả cảnh quan ở đây "cháy rụi" và trơ trọi "hoàn toàn không bóng cây". Thực tế, khi đó trên đảo vẫn có một cái cây.
Nếu Galapagos là thiên đường của Darwin, thì Ascension là hỏa ngục. Đất đá trên đảo có màu đỏ như nham thạch bởi hòn đảo là đỉnh của một ngọn núi lửa dưới đại dương, mới trồi lên cách đây chỉ khoảng 1 triệu năm.
Hòn đảo chỉ có vài ngàn khách tham quan mỗi năm, nhưng Núi Xanh trên đảo Ascension lại là biểu tượng cho hệ sinh thái nhân tạo toàn cầu. Ngọn núi này là một trong những đề tài được tranh cãi nhiều nhất về sự kết hợp hoàn toàn mới giữa các loài không có quá trình phát triển tương đồng và được tập hợp nhờ con người.
Quá trình biến đổi sinh học trên đảo Ascension diễn ra vô cùng dữ dội vào cuối những năm 1990.
Thử nghiệm bị lãng quên
Charles Darwin là người đầu tiên gợi ý sử dụng kỹ thuật để cải tạo môi trường trên đảo Ascension. Nhưng Sir Joseph Hooker – một nhà thực vật học thời Victoria – mới là người đưa ý tưởng này vào thực tiễn.
Ông đã khởi đầu một thử nghiệm phá vỡ cảnh quan và sinh thái học của hòn đảo. Sau này người ta tìm thấy trong nhật ký của Hooker viết, khi về già, ông tỏ ra hối hận với nỗ lực của mình. Ông dự đoán tác động bi thảm sẽ xảy ra sau một thế kỷ.
Khi còn trẻ, Joseph Hooker rất hăng hái. Từ năm 1843 đến trước năm 1850, ông đã chuyển 330 cây từ Vườn Bách thảo Hoàng gia Kew ở Luân Đôn đến Núi Xanh. Đến năm 1870, thêm hơn 5000 cây được trồng.
Qua thời gian, đất và thủy văn trên đảo thay đổi.
Một vài báo cáo chưa được xác thực cho thấy, những trận mưa lớn xảy ra không lâu sau khi trồng cây. Qua thời gian, đất và thủy văn trên đảo thay đổi.
Bộ Hải Quân Hoàng gia Anh – nhà tài trợ ban đầu của dự án – cho biết điều kiện trên đảo Ascension ngày càng thích hợp để đóng quân. Tất cả đều nhờ vào cây xanh.
Vào những năm 1880, những "cây bắt sương" của Hooker đã hình thành nên một hồ nhỏ ở đỉnh núi, gọi là Hồ Sương – nguồn nước ngọt bề mặt đầu tiên trên đảo. Ngày nay, bao xung quanh hồ là một bức tường tre tự nhiên cao 12m.
Các nhà khoa học cho rằng quá trình biến đổi sinh học trên đảo Ascension diễn ra vô cùng dữ dội vào cuối những năm 1990. Những dữ liệu cho thấy mức độ đáng chú ý của thử nghiệm của Hooker.
Năm 1863, chim sẻ, hồng tước và một số loài chim sống ven biển Châu Phi đã đến hòn đảo.
Năm 1863, chim sẻ, hồng tước và một số loài chim sống ven biển Châu Phi đã đến hòn đảo. Năm 1868, một số loại cam, chanh, mãng cầu, na và vải được trồng trên đảo. Nhưng không phải mọi thứ đều phát triển.
Vườn thực vật của Hooker bị tàn phá vào những năm 1890 và chỉ những loài thực vật du nhập khỏe mạnh nhất sống sót. Hệ thực vật từ Châu Mỹ và Châu Phi đã không hiện hữu cho đến gần hết thập niên 90 của thế kỷ 20.
Đến đầu những năm 2000, nó trở thành ví dụ tiêu biểu cho một từ vựng khoa học về "hệ sinh thái mới" (novel ecosystems).