Bạn có biết, lúc này đang là mùa thụ thai của loài người.
Theo các nhà khoa học, phần lớn chúng ta được sinh ra khoảng giữa tháng Sáu và đầu tháng 11. Đếm ngược lại chín tháng bạn sẽ thấy thời điểm thụ thai thường xảy ra vào mùa thu và mùa đông.
Có chuyện gì xảy ra vào thời điểm này? Do không khí mùa thu dễ chịu, hay niềm vui (cả lo lắng) của mùa lễ khiến cho tỷ lệ quan hệ tình dục không có bảo vệ tăng lên? Hay còn có lý do gì đó hoàn toàn khác?
Theo Popsci, hóa ra là sinh sản theo mùa xảy ra với tất cả các sinh vật sống, từ thực vật, côn trùng, bò sát, đến chim và động vật có vú, kể cả con người. Giải thích chung cho hiện tượng này là một sự tiến hóa.
Thời điểm thụ thai thường xảy ra vào mùa thu và mùa đông.
Môi trường của Trái đất được phân theo mùa. Ở khu vực nằm trên hoặc dưới đường xích đạo, một năm được chia thành mùa đông, mùa xuân, mùa hè và mùa thu. Ở các vùng xích đạo, mùa mưa và mùa khô thống lĩnh cả năm. Các sinh vật có các chiến lược tiến hoá để sinh sản vào một thời điểm trong năm để tối đa hóa khả năng sinh sản trọn đời của chúng.
Con người cũng không phải ngoại lệ và cũng đang duy trì kết quả tiến hóa này: thời vụ sinh. Các nhà nghiên cứu gần đây đã tốn nhiều công sức để tìm hiểu thêm về lý do tại sao các ca sinh nở theo mùa vì nó có thể có tác động lớn đến sự bùng phát bệnh ở trẻ em.
Theo dõi thời điểm đỉnh điểm sinh nở trên toàn cầu
Các nghiên cứu đầu tiên chứng minh con người sinh sản có tính thời vụ có từ đầu những năm 1800.
Ở một số quốc gia, phong tục địa phương có thể giải thích cho sinh sản có tính thời vụ. Ví dụ, vào những năm 1990, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng mùa cưới tháng 7-8 truyền thống tại các cộng đồng Công giáo ở Ba Lan dẫn đến rất nhiều ca sinh nở vào mùa xuân. Nhưng mùa cưới không thúc đẩy tính thời vụ sinh ở khắp mọi nơi và chỉ có một mối tương quan nhỏ giữa đám cưới và sinh nở 9 đến 15 tháng sau đó ở hầu hết các nơi. Vì vậy, đêm tân hôn không phải là câu chuyện đầy đủ.
Có một chỉ dấu rõ ràng về sinh sản liên quan đến vĩ độ địa lý. Tại Hoa Kỳ, các tiểu bang ở miền Bắc có tỉ lệ sinh cực đại vào đầu mùa hè (tháng 6-tháng 7), trong khi các tiểu bang ở miền Nam trải qua một đỉnh sinh vào một vài tháng sau đó (tháng 10-11).
Tỷ lệ sinh tăng và giảm trong năm
Trên toàn cầu, ngày sinh nhật phổ biến được ghi nhận tương tự với các đỉnh xảy ra sớm hơn trong năm về phía bắc. Chẳng hạn, Phần Lan là vào cuối tháng 4, trong khi Jamaica lại vào tháng 11. Và tại Hoa Kỳ, các tiểu bang xa hơn về phía nam, như Texas và Florida, có các đỉnh sinh không chỉ muộn hơn trong năm, mà còn rõ rệt hơn so với những gì nhìn thấy ở miền Bắc.
Vậy điều gì ảnh hưởng đến việc thụ thai?
Nghiên cứu cho thấy tính thời vụ của các ca sinh tương quan với sự thay đổi của nhiệt độ địa phương và độ dài của ngày. Và các khu vực có nhiệt độ cực cao thường có hai đỉnh sinh trong mỗi năm. Ví dụ, dữ liệu từ đầu những năm 1900 cho thấy hai đỉnh sinh rõ rệt mỗi năm ở Tây Greenland và Đông Âu.
Dân số nông thôn có xu hướng sinh ra theo mùa kịch tính hơn so với dân thành thị, có lẽ vì người dân ở nông thôn có thể chịu nhiều điều kiện môi trường hơn, bao gồm thay đổi nhiệt độ và độ dài của ngày. Các yếu tố môi trường như thế này có thể ảnh hưởng đến hành vi tình dục của con người.
Ngoài ra, như ở các động vật khác, những thay đổi môi trường này có thể thúc đẩy khả năng sinh sản theo mùa. Có nghĩa là, thay vì chỉ tăng tần suất quan hệ tình dục, khả năng sinh sản của nam và nữ có thể thay đổi trong suốt cả năm, như một hiện tượng sinh học nội sinh, khiến con người có khả năng thụ thai vào những thời điểm nhất định, tất nhiên với điều kiện tiên quyết là quan hệ tình dục.
Khả năng sinh sản của động vật có vú (trừ con người) bị ảnh hưởng bởi chiều dài của ngày.
Các nhà sinh học biết rằng khả năng sinh sản của động vật có vú (trừ con người) bị ảnh hưởng bởi chiều dài của ngày, có thể hoạt động như một lịch sinh sản. Ví dụ, hươu xem những ngày mùa thu ngắn hơn như một tín hiệu cho thời gian sinh sản. Con cái có thai vào mùa thu và mang thai qua mùa đông. Mục tiêu là sinh con vào thời điểm có nhiều nguồn lực dành cho hươu con. Sinh ra vào mùa xuân có lợi về mặt tiến hóa.
Vì vậy, động vật mang thai dài ngày có xu hướng là đối tượng gây giống ngắn ngày, có nghĩa là chúng chỉ sinh sản trong những ngày ngắn của mùa thu và mùa đông; Chúng mang thai qua mùa đông và sinh con vào mùa xuân. Trong khi đó động vật có thời gian mang thai ngắn là những đối tượng gây giống dài ngày; chúng thụ thai trong những ngày dài của mùa xuân hoặc mùa hè và, vì thời gian mang thai ngắn, nên chúng sinh nở cũng vào mùa xuân hoặc mùa hè. Nhiều loài chỉ giao phối và chỉ có khả năng mang thai trong một khoảng thời gian cụ thể trong năm, chẳng hạn vào những ngày dài hay ngắn đó, và chính độ dài trong ngày điều khiển hormone và khả năng thụ thai của chúng.
Con người có thể không quá khác biệt với các động vật có vú khác. Độ dài ngày có khả năng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của con người và dường như nó giải thích cho các biểu đồ sinh sản thời vụ ở một số nơi. Ngoài độ dài của ngày, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng tình trạng xã hội và những thay đổi trong mức sống cũng ảnh hưởng đến thời vụ sinh. Dường như không có trình điều khiển duy nhất cho tính thời vụ khi sinh ở người, do một loạt các yếu tố xã hội, môi trường và văn hóa đều đóng một vai trò nhất định.
Mùa sinh có liên quan gì đến bệnh?
Rừng cháy là do mồi đốt. Sau một đám cháy lớn, mồi phải được bổ sung trước khi một đám cháy khác có thể lan rộng.
Dịch bệnh cũng như vậy. Các bệnh truyền nhiễm ở trẻ em đòi hỏi trẻ em dễ mắc bệnh để mầm bệnh lây lan trong dân cư. Một khi trẻ bị nhiễm bệnh và khỏi các bệnh như bại liệt, sởi và thủy đậu, chúng sẽ miễn các dịch bệnh này suốt đời. Vì vậy, để dịch bệnh mới cất cánh, phải có một nhóm trẻ sơ sinh và trẻ em dễ mắc bệnh trong dân cư. Trong trường hợp không tiêm phòng, tỷ lệ sinh trong dân số là yếu tố chính quyết định mức độ thường xuyên xảy ra dịch bệnh ở trẻ em.
Em bé được sinh ra với khả năng miễn dịch của mẹ: kháng thể từ mẹ giúp bảo vệ chống lại các bệnh truyền nhiễm như sởi, rubella và thủy đậu. Miễn dịch này thường có hiệu quả trong 3 đến 6 tháng đầu đời. Nhiều bệnh truyền nhiễm tấn công trẻ sơ sinh ở Hoa Kỳ có xu hướng lên đến đỉnh điểm trong những tháng mùa đông và mùa xuân. Điều đó khiến trẻ sơ sinh được sinh ra vào mùa hè và mùa thu ở Hoa Kỳ trở nên dễ mắc bệnh vì khả năng miễn dịch của mẹ mất đi ba đến sáu tháng sau đó, ngay khi nhiều bệnh truyền nhiễm xuất hiện vào mùa đông và mùa xuân.
Ở người, tỷ lệ sinh trung bình là cực kỳ quan trọng để hiểu được động lực học của bệnh, với những thay đổi về tỷ lệ sinh ảnh hưởng đến việc liệu một dịch bệnh sẽ xảy ra hàng năm hay cứ sau vài năm và bệnh dịch có thể lớn đến mức nào. Ví dụ, dịch bệnh bại liệt trong nửa đầu thế kỷ 20 dẫn đến hàng ngàn trẻ em bị bại liệt do bệnh bại liệt mỗi mùa hè ở Hoa Kỳ. Quy mô của dịch bệnh bại liệt được quyết định bởi tỷ lệ sinh. Bởi vì điều này, dịch bệnh bại liệt trở nên cực đoan hơn sau khi Thế chiến thứ hai bùng nổ, khi tỷ lệ sinh tăng.
Tương tự, thời gian và sức mạnh của các đỉnh sinh cũng ảnh hưởng đến khoảng thời gian giữa các dịch bệnh. Điều quan trọng là, bất kể mức độ thường xuyên xảy ra dịch bệnh, sinh sản luôn luôn theo mùa. Và các ca sinh đã được chứng minh là trực tiếp thay đổi thời gian bùng phát virus theo mùa ở trẻ em.
Vậy có phải số lượng trẻ em được sinh ra trong mùa hè khiến cho bệnh dịch trẻ em theo mùa bùng phát? Các nhà khoa học cho rằng sự thay đổi trong tỷ lệ sinh trung bình có thể thay đổi quy mô của dịch bệnh ở trẻ em, như đã thấy đối với bệnh bại liệt trong thời kỳ bùng nổ trẻ em. Các mô hình lý thuyết cho thấy những thay đổi trong mùa sinh có thể làm thay đổi quy mô và tần suất bùng phát bệnh ở trẻ em. Nhưng vẫn còn một câu hỏi mở là liệu có phải những thay đổi trong mùa sinh trong hơn 50 năm qua đã làm thay đổi các bệnh ở trẻ em? Do vậy, chúng ta cần có thêm các nghiên cứu trong lĩnh vực này để có câu trả lời.
Sinh nhật được trải đều hơn trong suốt cả năm
Sự sinh sản mất tính thời vụ này có thể một phần do các yếu tố xã hội.
Có một điều mà tất cả các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này đều đồng ý: Sinh sản của con người bắt đầu mất tính thời vụ ở khắp Bắc bán cầu. (Do thiếu dữ liệu, hiện tại vẫn chưa biết chuyện gì đang xảy ra ở các quốc gia phía nam xích đạo, chẳng hạn như ở Mỹ Latinh và Châu Phi.)
Có hai bằng chứng để hỗ trợ điều này. Đầu tiên, sức mạnh của xung sinh từ tháng 6 đến tháng 11 ở Hoa Kỳ đã giảm dần trong nhiều thập kỷ; và thứ hai, các nơi có hai đỉnh sinh mỗi năm giờ chỉ còn một.
Sự sinh sản mất tính thời vụ này có thể một phần do các yếu tố xã hội, chẳng hạn như kế hoạch mang thai và sự mất kết nối ngày càng tăng của con người với môi trường tự nhiên và kéo theo các mùa. Căn nguyên của sự thay đổi này có khả năng gắn liền với công nghiệp hóa và các tác động xã hội hạ nguồn của nó, bao gồm công việc trong nhà, ít việc làm thời vụ hơn, tiếp cận với kế hoạch hóa gia đình, nhà ở hiện đại và ánh sáng nhân tạo làm ảnh hưởng đến chiều dài ngày tự nhiên, có thể làm ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
Dù nguyên nhân của mùa sinh là gì, có một điều vẫn rõ ràng, ít nhất là ở đây ngay bây giờ vẫn là thời điểm chính để thụ thai.