Đúc thành công trống đồng Đông Sơn

Những ngày cuối năm 2005, các nhà khoa học đã đến làng nghề Trà Đông, xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hoá để tận mắt xem các nghệ nhân của làng đúc thực nghiệm chiếc trống đồng Đông Sơn theo đúng phương pháp truyền thống.

Buổi tham quan diễn ra sau cuộc toạ đàm "Phục hồi nghề đúc đồng truyền thống Đông Sơn", tổ chức tại thành phố Thanh Hoá ngày 30 và 31/12/2005, với sự tham dự của các nhà khoa học thuộc Viện Khảo cổ, Viện Bảo tàng Lịch sử VN, Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á, Viện Sử học Việt Nam, Hội Cổ vật Thanh Hoa, Hội Sử học và Bảo tàng Thanh Hoá.

Những sản phẩm vừa đúc là trống đồng hoàn chỉnh, không hàn gắn, chắp vá, hoa văn tương đối sắc nét, âm thanh khi đánh lên mặt trống có tiếng ngân vang không bị rè, đã chứng tỏ đây là một thành công lớn.

Ngày 2/1, ông Bùi Tá Sơn- Giám đốc cơ sở phục hồi nghề đúc đồng truyền thống Đông Sơn cho biết: Ông đã cùng các nghệ nhân đúc đồng làng Trà Đông, xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa phiên bản thành công trống đồng Ngọc Lũ sau 2 lần đúc thử bị thất bại. Phiên bản trống cao 73cm, đường kính mặt trống rộng 60cm, trọng lượng nặng 115kg. Theo ông Sơn khẳng định thì do có một số trục trặc về mặt pháp lý nên phiên bản trống đồng này chưa hoàn toàn giống với trống đồng Ngọc Lũ mà có sự pha trộn về hoa văn của cả trống đồng Ngọc Lũ và trống đồng Hoàng Hạ. Hiện phiên bản trống đồng Ngọc Lũ đã được chuyển cho Tổ chức di sản văn hóa thế giới UNESCO.

Nơi đúc trống là một làng nghề nằm giữa khu vực tìm được nhiều trống đồng, lại là nơi có truyền thống đúc đồng và đến nay vẫn không ngừng hoạt động. Do vậy, nhiều khả năng chính làng nghề này đã có được kinh nghiệm đúc trống từ thời văn hóa Đông Sơn. So với phương pháp đúc của người Việt xưa, phương pháp của nghệ nhân ngày nay có khá nhiều điểm tương đồng:

1. Cách làm khuôn cũng là 3 mang ngoài, gồm 1 khuôn mặt, 2 khuôn thân. Khuôn trong, còn gọi là "thao" khi ghép với khuôn ngoài thì được một bộ khuôn hoàn chỉnh. Các nghiên cứu dấu vết đúc trên các trống Đông Sơn đều thể hiện cách đúc bằng bộ khuôn như vậy, mà dấu vết chính là các đường chỉ nổi còn lại trên trống Đông Sơn thành phẩm.

2. Chất liệu làm khuôn cũng là chất liệu truyền thống, gồm hai thành phần cơ bản là đất sét, vỏ trấu. Chính những địa điểm khảo cổ học thuộc văn hóa Đông Sơn như Làng Cả (Phú Thọ) phát hiện ra khuôn đúc bằng đất nung đã cho thấy người xưa đúc đồng cũng bằng những khuôn đúc có các thành phần như vậy.

3. Việc lựa chọn hợp kim đồng - thiếc - chì cũng là một hợp kim mà người xưa đã sử dụng để đúc những chiếc trống Đông Sơn.

4. Việc tạo ra hệ thống các con kê định vị để đóng vào khuôn mặt và khuôn ngoài của trống cũng là cách người xưa làm để tránh cho khuôn bị xê dịch khi rót đồng. Điều này còn thể hiện rõ nét trên dấu vết một số lượng lớn của trống Đông Sơn.

Trà Đông một thời là làng nghề nổi tiếng, cách đây vài chục năm, trong làng có vài trăm hộ gia đình sống bằng nghề đúc đồng cung cấp hàng loạt đồ gia dụng cho cả miền ngược lẫn miền xuôi. Trong làng còn có đền thờ ông tổ nghề đúc đồng Khổng Minh Không. Tuy nhiên, làng nghề nay đang đứng trước nguy cơ bị xóa sổ trong cơn lốc kinh tế thị trường. Hiện tại chỉ còn có 22 hộ gia đình còn có dịp "nổi lửa" lò đúc.