Cánh đồng chum - một di tích khảo cổ học nằm ở tỉnh Xiengkhuang, Lào là nơi tập hợp hàng ngàn chiếc chum đá lớn nằm rải rác tại chân dãy núi Trường Sơn.
Kích thước của các chum đá dao động khoảng từ 0,5 đến 3m, trọng lượng lên đến 6000 kg và có niên đại khoảng 1500 đến 2000 năm. Một nhóm những chum đá lớn nhất bao gồm khoảng 250 chiếc với kích thước khác nhau nằm ngay gần thị xã Phonsavan.
Toàn cảnh cánh đồng chum. (Nguồn ảnh: Internet).
Các nhà khảo cổ học cho rằng các chum đá đã được người cổ đại sinh sống ở Đông Nam Á sử dụng từ cách đây 1500 đến 2000 năm, do những người thuộc nhóm Môn-Khmer mà nền văn hóa của họ ngày nay vẫn còn nhiều bí ẩn làm ra. Phần lớn các hiện vật khai quật có niên đại 500 năm trước Công nguyên - 800 năm sau Công nguyên.
Theo các nhà nhân chủng học và sử học, những chiếc chum đá này có thể được sử dụng làm bình đựng di cốt trong tang lễ.
Các chiếc chum nằm rải rác trên diện tích hàng chục km². Các chum có chiều cao và đường kính khác nhau từ 1 - 3 m. Hiện còn khoảng 2100 chiếc chum khá nguyên vẹn trong khu vực này.
Câu hỏi: "Ai đã xây dựng những chiếc chum này và tại sao lại xây dựng chúng?" đã khiến Cánh đồng chum của Lào trở nên hấp dẫn và lôi cuốn. Kể từ khi bắt đầu nghiên cứu vào đầu những năm 1930, các nhà khảo cổ học và sử học chưa bao giờ đi tới việc thống nhất được nền văn minh tiền sử nào chịu trách nhiệm cho những chiếc chum này.
Những chiếc chum đều được đẽo từ đá (thường là đá sa thạch), có dạng hình trụ với phần đáy rộng hơn phần trên. Trong số hàng nghìn chiếc chum trong khu vực, chỉ có một chiếc chum có kiểu trang trí khác thường với hình người đang cúi mình được chạm khắc trên bức phù điêu bên ngoài.
Hầu hết các chum đều có vành cho thấy rằng tất cả chúng đều từng có nắp ở một thời điểm nào đó. Thực tế là chỉ một vài nắp đậy bằng đá từng được tìm thấy. Điều này cho thấy rằng hầu hết các nắp được làm từ vật liệu dễ hỏng như gỗ.
Hiện còn khoảng 2100 chiếc chum khá nguyên vẹn.
Các nhà khảo cổ học đầu tiên nghiên cứu cánh đồng chum vào những năm 1930 tin rằng những chiếc chum này đóng vai trò trong các phong tục chôn cất thời tiền sử. Những bằng chứng ít ỏi được tìm thấy xung quanh những chiếc chum dường như ủng hộ giả thuyết này. Di cốt người, chuỗi hạt, đồ vật bằng sắt, đồng và đồ gốm đã được tìm thấy bên trong và xung quanh các bình. Một số đã bị cháy, điều này cho thấy có thể đã có nghi lễ hỏa táng. Ngoài ra còn có một số khu chôn cất được tìm thấy gần các chum, được đánh dấu bằng các đĩa đá.
Truyền thuyết địa phương có nhiều lời giải thích thú vị hơn về sự tồn tại của cánh đồng chum. Một câu chuyện kể rằng khu vực này từng là nơi sinh sống của một tộc người khổng lồ trong đó vua Khun Cheung đã chế tạo những chiếc chum để nấu rượu gạo để ăn mừng chiến thắng kẻ thù của mình. Một câu chuyện khác cho rằng những chiếc chum được làm từ các vật liệu tự nhiên như đất sét, cát, đường trước khi được nung trong một lò nung khổng lồ được xây dựng bên trong một hang động.
Cánh đồng chum là địa điểm khảo cổ quan trọng cũng như một địa điểm nổi tiếng hút khách du lịch.
Một giả thuyết khác cho rằng các chum được xây dựng để thu gom nước mưa nhằm cung cấp cho người dân địa phương ở những khu vực không có sẵn nước ngọt. Lời giải thích này đáng tin hơn là cuộc đua của những người khổng lồ - và thậm chí có thể giải thích cho sự hiện diện của các chuỗi hạt và các đồ vật khác bên trong chum.
Miền Trung Lào là nơi hứng chịu một trong những chiến dịch ném bom rải thảm khốc liệt nhất trong lịch sử. Trong khoảng thời gian từ năm 1964 đến năm 1973, Mỹ đã ném nhiều bom xuống cánh đồng chum hơn cả số bom họ từng dùng trong toàn bộ Thế chiến thứ hai. 80 triệu quả bom trong số này vẫn chưa phát nổ sau khi rơi xuống.