Nhiều nạn nhân bị hạ thân nhiệt thực hiện những hành vi kỳ lạ như "đào hang" và tự cởi quần áo trước khi hoàn toàn mất ý thức.
Hạ thân nhiệt là tình trạng xảy ra khi nhiệt độ trung tâm cơ thể hạ xuống dưới 35 độ C. Khi hạ thân nhiệt, nạn nhân bắt đầu run rẩy, phần lớn sẽ gặp các vấn đề về cử động như vấp ngã hay chậm chạp. Người bị hạ thân nhiệt cũng có thể lú lẫn, mất tỉnh táo, líu lưỡi khi nói chuyện hoặc hành động như say rượu.
Tình trạng hạ thân nhiệt nghiêm trọng có thể khiến nạn nhân tử vong. (Ảnh: Rare Historical Photos).
Nếu tình trạng hạ thân nhiệt trở nên trầm trọng thì hô hấp và nhịp tim có thể giảm đến mức nguy hiểm. Nạn nhân có thể mất ý thức, thậm chí tử vong. Tuy nhiên, trước khi hoàn toàn mất ý thức, nạn nhân sẽ thực hiện một số hành vi kỳ lạ như "đào hang" và tự cởi quần áo, theo Live Science.
Mùa đông năm 1847, Donner Party, đoàn người tiên phong di cư đến California, bị mắc kẹt ở dãy núi Sierra Nevada giữa cơn bão tuyết. Đói khát và lạnh cóng, họ buộc những chiếc chăn lại với nhau để tạo thành căn lều giúp giữ ấm và ngăn tuyết. Tuy nhiên, điều đó vẫn không đủ để cứu sống Patrick Dolan, một thành viên trong đoàn.
Patrick Dolan đã khá yếu từ vài ngày trước. Trong đêm đầu tiên không có lửa, anh ta bắt đầu mê sảng. Vừa thều thào vô nghĩa, Dolan vừa cởi bớt quần áo rách trên người và chạy ra khỏi căn lều, lao vào giữa trời đang đổ tuyết.
Những người khác trong đoàn không còn đủ sức để chạy đuổi theo anh ta. Vài tiếng sau, Dolan lòng vòng trở lại quanh căn lều. Một số người phải ra ngoài và kéo anh ta, lúc này đang la hét và gần như khỏa thân, vào trong lều. Dolan tử vong ngay trong đêm đó.
Đoàn di cư Donner Party mắc kẹt trong cơn bão tuyết. (Ảnh: NPR).
Một nghiên cứu về các trường hợp chết cóng giai đoạn 1978 – 1994 cho thấy, số trường hợp tử vong ngoài trời và trong nhà gần như tương đương nhau. 25% nạn nhân chỉ còn một ít quần áo hoặc hoàn toàn không mặc gì trên người. Họ thường cởi quần áo từ dưới trước, tức là cởi quần và giày rồi mới đến áo.
Động vật ngủ đông máu nóng thường đào một hang nhỏ và kín để trú ẩn suốt mùa đông. Hang động nhỏ hẹp giúp cơ thể động vật hạn chế mất nhiệt. Trong những khoảnh khắc cuối cùng trước khi chết cóng, con người cũng thực hiện một hành vi tương tự mà các nhà nghiên cứu gọi là "đào hang kỳ cuối".
Năm 1995, một nhóm các nhà nghiên cứu Đức miêu tả nạn nhân chết cóng trong tư thế thể hiện cơ chế tự vệ cuối cùng của con người như nằm dưới giường ngủ, sau tủ quần áo, trong ngăn kệ, theo tạp chí quốc tế Legal Medicine.
Giới khoa học chưa nghiên cứu sâu rộng và hiểu rõ hành vi đào hang kỳ cuối. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu Đức cho rằng đây là quá trình độc lập của cuống não, được kích hoạt trong giai đoạn cuối của hạ thân nhiệt, dẫn đến hành vi nguyên thủy gần giống với đào hang để bảo vệ cơ thể, tương tự như các loài động vật ngủ đông.
Một hành vi khác còn kỳ lạ và khó hiểu hơn việc đào hang là "nghịch lý tự cởi đồ". Theo đó, nhiều nạn nhân bị giảm thân nhiệt tự thoát bỏ phần lớn hoặc toàn bộ quần áo trên cơ thể, khiến thân nhiệt càng giảm.
Khi sưởi ấm cơ thể người bị hạ thân nhiệt bằng cơ thể một người khác, các chuyên gia sơ cứu thường khuyên cả nạn nhân và người sưởi ấm nên khỏa thân hoặc mặc thật ít đồ. Điều này giúp hơi ấm di chuyển từ người sưởi ấm sang nạn nhân dễ dàng hơn. Tuy nhiên, các nhà khoa học tin rằng lời khuyên này không liên quan gì đến nghịch lý tự cởi đồ.
Nhiều nạn nhân tự cởi quần áo khi sắp chết cóng, khiến thân nhiệt càng giảm. (Ảnh: The Old Reader).
Để ngăn hơi ấm thoát ra từ chân tay, cơ thể sẽ tự co mạch, tức là phản xạ co lại của các mạch máu. Nhưng dần dần, các cơ bắp cần thiết trong quá trình co mạch trở nên kiệt sức và không thể hoạt động đúng chức năng, khiến máu ấm chảy ra tứ chi. Điều này gây nên một cơn nóng đột ngột khiến nạn nhân, lúc này đang mất tỉnh táo, cảm thấy nóng bức và tự cởi quần áo, các nhà nghiên cứu nhận định.
Nghịch lý tự cởi quần áo thường xảy ra ngay trước hành vi đào hang kỳ cuối. Nhóm nghiên cứu Đức khi điều tra các nạn nhân hạ thân nhiệt ghi chú, tư thế cuối cùng của các thi thể chỉ có thể tạo thành khi nạn nhân bò, trườn, gây ra những vết trầy xước ở khuỷu tay hay đầu gối. Hành động này xảy ra sau khi cởi quần áo, vì trên da có vết trầy nhưng vị trí tương ứng trên quần áo lại không tổn hại gì.
Do hành vi đào hang kỳ cuối và nghịch lý tự cởi quần áo mà nhiều nạn nhân chết cóng từng bị hiểu nhầm là do người khác tấn công. Một số cảnh sát điều tra thường nhầm tưởng một người khỏa thân tử vong là nạn nhân của hành vi tấn công tình dục và giết người. Việc phát hiện thi thể bên trong không gian nhỏ khép kín như dưới gầm các đồ nội thất thì giống với hành vi giấu xác.