El Tío và La Tía là hai kiểu khí hậu có chu kỳ diễn ra kéo dài đến hàng chục năm, gây tác động lớn đến thời tiết trên cả Trái Đất nhưng vẫn chưa thực sự được đem ra để thảo luận và nghiên cứu. Các nhà khoa học mới đây vừa cho biết chúng gây tác động lớn khiến xảy ra những kiểu thời tiết cực đoan trên hành tinh.
El Niño là một kiểu khí hậu đem lại thời tiết khô hạn và nóng bức hơn bình thường vào mùa hè ở Úc. Kiểu khí hậu này càng diễn biến tiêu cực hơn khi hiệu ứng nhà kính diễn ra nhiều hơn do các hoạt động gây ô nhiễm của con người.
El Niño xảy ra do những sự biến đổi thời tiết ở Thái Bình Dương. Đối lập với nó là kiểu khí hậu La Niña, diễn ra theo chu kỳ khoảng từ 2 đến 7 năm, hay còn được gọi là El Niño Dao động Phương Nam (ENSO).
Tuy nhiên, có một kiểu khí hậu khác có sự ảnh hưởng khá lớn đến khí hậu của khu vực này, nhưng nó ít được đem ra thảo luận và nghiên cứu. Tên gọi của nó là Dao động Đa thập niên Thái Bình Dương (IPO), là sự thay đổi về lượng mưa, nhiệt độ, lưu lượng nước sông và năng suất cây trồng ở Úc trong suốt nhiều thập kỷ.
Từ El Niño và La Niña trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là cậu bé và cô bé. Hai kiểu thời tiết mới của IPO được gọi theo một cách khác là El Tío (người chú, cậu) và đối nghịch của nó là La Tía (người cô, dì).
Diễn biến cũng như hậu quả của El Tío và La Tía là rất khó dự đoán. Chúng được ví như người cậu và người cô say rượu trong bữa ăn họp mặt gia đình, thật khó đoán được họ sẽ nói những gì trong bữa ăn đó.
Hiện tượng El Niño vào năm 2015 trên cả Thái Bình Dương. (Ảnh: NOAA).
Giống như El Niño Dao động Phương nam (ENSO), thì Dao động Đa thập niên Thái Bình Dương (IPO) có liên quan đến sự chuyển động của dòng nước ấm quanh Thái Bình Dương. Nhưng IPO có thời gian ảnh hưởng lâu dài, từ mỗi 10 năm đến 30 năm một chu kỳ, lâu hơn nhiều so với chu kỳ từ 2 đến 7 năm của ENSO.
Mô hình của IPO tương tự như ENSO, khiến các nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng chúng có một sự liên kết chặt chẽ với nhau. Chúng chỉ khác nhau ở khoảng thời gian của mỗi chu kỳ.
Chúng ta vẫn chưa có kiến thức chuẩn xác về việc liệu IPO có phải là một kiểu khí hậu cụ thể hay không, và nó có phải là một sự kết hợp của những kiểu khí hậu khác nhau trong đại dương và khí quyển hay không.
Mặc dù vẫn còn nhiều điều chưa rõ, nhưng chúng ta chắc chắn rằng IPO có ảnh hưởng đến sự ấm lên toàn cầu. Trong những năm 2000, nó đã khiến sự tăng nhiệt độ trên toàn cầu bị gián đoạn và giảm xuống.
Khi nói đến sự ấm lên toàn cầu, chúng ta sẽ nghĩ ngay đến lượng khí thải khổng lồ gây hiệu ứng nhà kính, bởi tác động của cuộc cách mạng công nghiệp, khiến cả hành tinh bị nóng lên.
Nhưng có lẽ ít ai biết rằng El Tío và La Tía cũng gây ảnh hưởng không nhỏ đến thời tiết và khí hậu của chúng ta từ năm này sang năm khác, từ thập niên này sang thập niên khác.
Một số nghiên cứu gần đây cho thấy rằng những kiểu thời tiết của IPO, là El Tío và La Tía có thể khiến nhiệt độ trên toàn hành tinh tăng lên hoặc giảm xuống tạm thời trong một giai đoạn nào đó.
Lượng mưa trên thế giới cũng bị ảnh hưởng bởi El Tío và La Tía, mà gây ra những tác động cụ thể là lũ lụt và hạn hán ở Hoa Kỳ, Trung Quốc, Úc và New Zealand.
Trong giai đoạn tích cực của IPO, gọi là La Tía, nhiệt độ của Thái Bình Dương sẽ mát hơn bình thường so với những khu vực gần xích đạo, và sẽ nóng hơn bình thường so với những khu vực xa xích đạo.
Từ khoảng năm 2000, một phần nhiệt dư thừa của hiệu ứng nhà kính đã bị kẹt lại rồi bị vùi sâu trong lòng Thái Bình Dương, dẫn đến sự chậm đi trong ấm lên toàn cầu của khoảng 15 năm qua.
La Tía là một kiểu khí hậu có diễn biến tích cực, khiến sự ấm lên toàn cầu bị chững lại. Trái ngược với nó là El Tío, một kiểu khí hậu khiến sự ấm lên toàn cầu tăng nhanh, như giai đoạn từ năm 1970 đến cuối những năm 1990.
Một trong những thách thức cho các nhà khoa học là phải làm rõ được tình hình khí hậu trên khắp thế giới trong vài thập niên tới. Để biết được điều này, họ đã dựng một mô hình khí hậu Trái Đất trên máy tính.
Mô hình này phát huy tốt vai trò của nó trong mô phỏng khí hậu của Trái Đất, nhưng vẫn chưa mô phỏng thực sự chính xác quá trình chuyển biến chậm của cả El Tío và La Tía mà chúng ta chứng kiến trong thế giới thực.
IPO là một chủ đề mới cần được đem ra thảo luận và nghiên cứu trong lĩnh vực thời tiết và khí hậu của những năm tới. Nó là một kiểu khí hậu thực tế đang diễn ra, có thể giải thích được nhiều hiện tượng thời tiết bất thường xảy ra trên Trái Đất.