Có những câu chuyện liên quan đến một loài người tầm vóc nhỏ, sống về đêm, dường như có năng khiếu với kiến thức tiên tiến, chủ yếu sống dưới lòng đất và chỉ xuất hiện mặt đất vào ban đêm.
Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa ai khẳng định người lùn có thực sự tồn tại hay không.
Người lùn được mô tả chỉ cao 0,6 - 0,9 mét.
Những người lùn được mô tả chỉ cao 0,6 - 0,9 mét là những thợ xây, nhà thiên văn, pháp sư lành nghề, phù thủy, và tích trữ kho báu. Chủ đề này được truyền miệng rất nhiều ở nhiều nơi. Thậm chí còn có những bằng chứng khảo cổ học dưới dạng tàn tích cự thạch, quả cầu đá, đền đài, kim tự tháp, và thậm chí cả di vật thực sự tồn tại dường như có mối liên hệ văn hóa.
Một số học giả, sử gia và triết gia Hy Lạp khác nhau đã viết về những loài người nhỏ bé huyền thoại này. Trong cuốn Lịch sử động vật của Aristotle (300 TCN), có viết:
"Những con chim di cư từ thảo nguyên Scythia (khu vực Âu-Á hiện đại) đến vùng đầm lầy phía nam Ai Cập, nơi có nguồn của sông Nile. Và chính ở đây, người ta nói rằng họ sẽ chiến đấu với những người lùn. Trên thực tế có một cuộc đua của những người đàn ông lùn, những con ngựa có tỷ lệ nhỏ, và những người đàn ông sống trong các hang động dưới lòng đất".
Phân loài người nhỏ bé được cho là đã từng sống trong hang Ciemna ở Ba Lan ngày nay.
Hay Lucius Flavius Philostratus (thế kỷ thứ ba sau Công nguyên) đã ghi lại một câu chuyện thần thoại về Hercules, trong đó anh hùng á thần đã giết một á thần là chiến binh khổng lồ khác, sau đó ngủ thiếp đi. Nhưng Hercules không biết rằng những người lùn có liên quan đến người khổng lồ mà anh ta đã đánh bại. Anh ta không biết họ đang theo dõi và đau buồn từ cõi dưới lòng đất của họ. Lucius Flavius Philostratus tiếp tục kể chi tiết cách những người lùn sống dưới lòng đất trong những đường hầm nơi họ cất giữ đồ dự trữ, có những con ngựa nhỏ, và khi Hercules ngủ say, họ cuồn cuộn từ dưới đất lên thành từng đợt và cố gắng bắt trói anh ta.
Trong khi đó, người Maya cũng có nhắc về một loài người nhỏ bé sử dụng một số phương pháp khéo léo để tạo ra những công trình vĩ đại chỉ trong một đêm khiến người ta nhớ đến người Menehune, những cư dân thuộc phân loài người cổ xưa nhỏ bé của Hawaii. Những người tiền sử bí ẩn này được cho là đã sinh sống trên quần đảo Hawaii từ rất lâu trước khi người Polynesia đến, chịu trách nhiệm xây dựng các công trình ấn tượng và đồ sộ như đền đài và ao cá nhân tạo.
Người Hawaii tin rằng Menehune chỉ xuất hiện vào ban đêm để xây dựng những công trình kiến trúc này và mục tiêu của họ luôn là hoàn thành việc xây dựng chỉ trong một đêm.
Trên các hòn đảo ở Bắc Đại Tây Dương, Scandinavia, Ireland, Scotland, Iceland, tất cả đều lấp đầy bởi những bằng chứng cổ xưa gắn liền với những tàn tích kỳ lạ. Tất cả những khu vực Bắc Đại Tây Dương này đều có những truyền thuyết về những người tiền sử thời tiền sử được nhắc đến như là yêu tinh, người lùn v.v…
Trong sử thi Iliad của Homer (thế kỷ VIII trước Công nguyên), cũng nhắc đến một chủng tộc Pygmies cổ đại.
Theo truyền thuyết, Kim tự tháp ở Uxmal, bán đảo Yucatan, được xây dựng trong một đêm bởi vị thần phù thủy người lùn tên là Itzamna.
Ở một góc độ khác, đại đa số các bộ lạc thổ dân châu Mỹ có truyền thống truyền miệng nhắc lại sự chung sống giữa thổ dân châu Mỹ và một phân loài người khác, nhỏ hơn và cổ xưa hơn.
Tương tự như người Hy Lạp và Bắc Đại Tây Dương, thổ dân châu Mỹ tin rằng những người nhỏ bé này sống trong hang động và có thể tiềm ẩn nguy hiểm.
Theo các chuyên gia nghiên cứu sử học và khảo cổ học, không phải tự nhiên mà tất cả những huyền thoại này đột nhiên trở nên có giá trị. Bên cạnh đó, bên dưới bề mặt Trái đất còn rất nhiều hệ thống hang động chưa được khám phá thám hiểm. Ước tính có chưa đến 1% hệ thống hang động được biết đến đã được lập bản đồ.
Điều này có nghĩa là trong số các hệ thống hang động đã biết, 99% bản thân các hệ thống chưa bao giờ được lập biểu đồ hoặc khám phá. Nó cũng đồng nghĩa với việc phần còn lại của Trái đất vẫn là bí ẩn giống như những truyền thuyết về người lùn vẫn được phủ một tấm màn đấy bí ẩn chưa ai khẳng định là họ có thực sự tồn tại hay không tồn tại.