Sau cuộc chè chén bù khú, nhiều người, đặc biệt là đàn ông, tỉnh dậy với cái đầu đau như búa bổ và không nhớ chuyện gì đã xảy ra với họ ngoài việc đang cạn ly cùng ai đó. Điều này đồng nghĩa, họ đã bị mất trí nhớ hoặc mất nhận thức tạm thời khi say xỉn.
Tuy nhiên, chính xác điều gì đã xảy ra với bộ não khi khổ chủ "gục ngã" vì rượu cồn? Dưới đây là lí giải của các chuyên gia:
Tác động với bộ não
Bất kỳ ai quen với các chầu nhậu túy lúy đều tự mình trải nghiệm hoặc chứng kiến ai đó mất trí nhớ tạm thời sau khi tỉnh rượu (blackout). Dẫu vậy, không phải tất cả những lần mất trí nhớ tạm thời như trên đều như nhau, mà được chia thành 2 loại "từng phần" và "toàn bộ".
Trong đó, mất trí nhớ từng phần, đôi khi còn được gọi là "mất tập trung", khiến người say không nhớ nổi các sự kiện trong những khoảng thời gian ngắn, nhưng họ thường có thể khôi phục ký ức về chúng nếu được gợi nhắc lại. Ngược lại, dạng mất trí nhớ toàn bộ liên quan đến việc không có ký ức về các sự kiện trong những khoảng thời gian dài hơn và "khổ chủ" cũng không thể nhớ ra chúng dù được gợi nhắc lại.
Cả 2 dạng mất trí nhớ như trên được tin là bắt nguồn từ cùng một nguyên nhân: sự rối loạn hóa học và sinh lý học thần kinh ở vùng đồi hải mã, một vùng não gắn liền với sự hình thành trí nhớ. Chất rượu cồn đã gây nhiễu loạn hoạt động truyền tải glutamate (hóa chất chuyên chở tín hiệu giữa các tế bào thần kinh) của các cảm thụ quan trong vùng đồi hải mã. Trong quá trình can thiệp này, rượu cồn ngăn cản một số cảm thụ quan hoạt động, đồng thời kích hoạt những cảm thụ quan khác.
Rượu cồn đã gây rối loạn hóa học và sinh lý học thần kinh ở vùng đồi hải mã của bộ não (màu xanh trong ảnh).
Quá trình này khiến các tế bào thần kinh tạo ra các steroid, về sau sẽ ngăn cản chúng thông tin liên lạc với nhau một cách thích hợp, dẫn đến hủy hoại tiềm lực dài hạn (LTP), một quá trình được tin là thiết yếu cho sự học hỏi và ghi nhớ.
Nói một cách đơn giản hơn, ảnh hưởng trên tương tự như chứng quên thuận chiều (anterograde amnesia), trong đó bệnh nhân quên là do bộ não của họ mất khả năng ghi nhận, tạo ra các ký ức mới. Những người mất trí nhớ tạm thời do say xỉn vẫn có thể tham gia các cuộc bàn luận sôi nổi hoặc thậm chí gửi thư điện tử vào đêm muộn cho sếp cũ, nhưng cái họ không thể làm là tạo ra ký ức về các hoạt động đó.
Tất nhiên, việc mất trí nhớ tạm thời do say xỉn có xu hướng ám chỉ tình trạng say nghiêm trọng và trong khoảng thời gian đó, người say không có phán đoán tốt nhất, gia tăng nguy cơ thực hiện các hành vi nguy hiểm chẳng hạn như quan hệ tình dục không an toàn hoặc mất tỉnh táo khi lái xe.
Có thể phòng tránh chứng mất trí nhớ tạm thời do say xỉn?
Tương tự như với nhiều vấn đề khác có liên quan đến uống rượu bia, chúng ta có thể giảm và thậm chí phòng tránh được hiện tượng mất trí nhớ tạm thời do say xỉn nhờ chiếc dạ dày no căng. Không ăn gì sẽ khiến nồng độ cồn trong máu của chúng ta tăng nhanh hơn nhiều.
Uống ít hơn và chậm hơn cũng rất có ích. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, thủ phạm chính khiến người say không còn nhớ gì sau đó là việc thu nạp quá nhanh và quá nhiều lượng cồn vào máu.
So với đàn ông, phụ nữ khó phòng tránh hiện tượng mất trí nhớ tạm thời do say xỉn hơn. Điều này là vì, lượng cồn trong máu của họ tăng nhanh hơn của đàn ông. Ngoài xu hướng có ít nước hơn trong cơ thể để phân tán rượu cồn, họ cũng có ít lượng enzym phá vỡ rượu cồn trong dạ dày hơn so với cánh mày râu.
Các chuyên gia cũng ghi nhận, mọi người dễ bị mất trí nhớ vì say xỉn hơn khi từng trải nghiệm tình trạng này, nên mọi người được khuyên ngừng "nhậu" túy lúy một thời gian sau khi bị mất trí nhớ vì say xỉn. Tuy nhiên, về cơ bản, cách tốt nhất để tránh hoàn toàn tình trạng này là không uống rượu bia quá nhiều hoặc ít nhất là uống chậm rãi hơn.
Mất trí nhớ do say xỉn là dầu hiệu của chứng nghiện rượu?
E. M. Jellinek, chuyên gia đã bắt đầu nghiên cứu lớn đầu tiên về hiện tượng mất trí nhớ do say xỉn vào những năm 1940, tin rằng, tình trạng này là một dấu hiệu chắc chắn về sự nghiện ngập. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu gần đây hơn chỉ ra rằng, quan điểm này dường như không đúng. Những người đôi khi quá chén cũng có nguy cơ trải nghiệm tình trạng mất trí nhớ do say xỉn như những người "nát rượu" hay uống quá nhiều rượu bia mỗi ngày.
Về cơ bản, chứng mất trí nhớ do say xỉn do sự tăng đột ngột nồng độ cồn trong máu, mặc dù các nhà nghiên cứu cũng phát hiện bằng chứng hé lộ, một số người dường như có "tố chất di truyền" dễ lâm vào tình trạng này.
Ngoài ra, việc mất trí nhớ thường xuyên do say xỉn không nên bị coi nhẹ. Ngoài việc có thể khiến chủ nhân dính líu đến các hành vi đáng ngờ, có thể khiến họ hối tiếc khi nhớ ra, bất kỳ khi nào họ thay đổi chức năng cơ bản của bộ não theo cách như vậy cũng khiến họ dễ bị các tổn hại dài hạn.