Một năm mới lại tới và bầu trời năm 2024 lại có những hiện tượng đang chờ đợi những người yêu thích quan sát như mưa sao băng, Sao Thủy đạt biên độ cực đại, Sao Thổ tới vị trí trực đối...
Ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA) cho biết, năm 2024 mặc dù người yêu bầu trời ở Việt Nam sẽ không có cơ hội theo dõi những hiện tượng nổi bật như nhật thực, nguyệt thực, ..., những hiện tượng dưới đây chắc chắn vẫn sẽ lôi cuốn sự quan tâm của bạn.
03-04 tháng 01: Mưa sao băng Quadrantids
Đây là trận mưa sao băng loại trên trung bình, gây ra bởi những mảnh vụn còn lại của sao chổi 2003 EH1 - một sao chổi được phát hiện năm 2003, mặc dù hiện tượng này đã được quan sát từ rất nhiều năm trước đó. Nó được đặt tên theo chòm sao cổ Quadrans Muralis, hiện nay khu vực trung tâm của chòm sao này thuộc chòm sao Bootes.
Mưa sao băng rực rỡ là hiện tượng thiên văn nổi bật đáng để chờ đợi trong năm 2024.
Thời điểm lý tưởng nhất để quan sát hiện tượng này là rạng sáng ngày mùng 4 tháng 1 (Dương lịch). Năm nay, Mặt Trăng sẽ gây cản trở đáng kể cho việc quan sát của bạn. Mặc dù vậy, nếu trời đủ trong, ít ô nhiễm và thêm một chút kiên nhẫn, bạn vẫn sẽ theo dõi được một số vệt sáng đáng chú ý trong dịp năm mới này.
12 tháng 01: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây
Hành tinh nhỏ nhất và gần Mặt Trời nhất sẽ ở vị trí cách xa Mặt Trời nhất khi nhìn từ Trái Đất, khiến nó dễ dàng được quan sát hơn do ít bị lóa bởi chính ánh sáng Mặt Trời. Vào lúc sáng sớm, bạn sẽ tìm thấy nó nằm khá thấp trên bầu trời phía Đông, trước khi Mặt Trời mọc.
24 tháng 03: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông
Do có chu kỳ ngắn, Sao Thủy nhanh chóng đi sang phía bên kia của Mặt Trời theo góc nhìn của chúng ta. Lúc này, bạn sẽ thấy nó vào lúc chiều tối ở dưới thấp của bầu trời phía Tây, khi Mặt Trời bắt đầu lặn.
22-23 tháng 04: Mưa sao băng Lyrids
Mưa sao băng loại trung bình này được gây ra bởi các mảnh vụn của sao chổi C/1861 G1 Thatcher. Thông thường, nó có thể cho phép bạn quan sát được trên 20 sao băng mỗi giờ vào lúc cực điểm. Năm nay, ánh Trăng sẽ cản trở đáng kể việc quan sát hiện tượng này. Chỉ ở những khu vực có điều kiện lý tưởng nhất bạn mới có thể nhìn thấy một số sao băng của nó. Do đó, khu vực thành thị hoặc những nơi ô nhiễm ánh sáng khác sẽ không phải những địa điểm mà bạn nên đặt nhiều kỳ vọng.
06-07 tháng 05: Mưa sao băng Eta Aquarids
Đây là mưa sao băng loại trung bình, diễn ra ở khu vực chòm sao Aquarius. Năm 2024, cực điểm của hiện tượng rơi vào thời điểm mà Mặt Trăng sẽ không cản trở bạn. Vào nửa đêm mùng 6 - rạng sáng mùng 7 tháng 5, hãy tìm chòm sao Aquarius, với một bầu trời không quá ô nhiễm và ít mây, bạn sẽ theo dõi được hiện tượng này.
09 tháng 05: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây
22 tháng 06: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông
28-29 tháng 07: Mưa sao băng Delta Aquarids
Trận mưa sao băng loại trung bình (hoặc nhỏ) này thường diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới tận quá nửa tháng 8 hàng năm. Dù vậy, nó chỉ thực sự đáng chú ý vào lúc cực điểm là tối 28 - rạng sáng 29 tháng 7. Trung tâm của hiện tượng này là chòm sao Aquarius. Delta Aquarids năm nay sẽ bị ánh Trăng cản trở đáng kể, và có lẽ nó không thực sự là một sự kiện đáng chú ý với người yêu thích thiên văn.
12-13 tháng 08: Mưa sao băng Perseids
Là hiện tượng gây ra bởi tàn dư của sao chổi Swift-Tuttle, Perseids là một trong những trận mưa sao băng đáng chú ý nhất hàng năm. Nó diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới cuối tháng 8, với cực điểm rơi vào đêm 12 - rạng sáng 13 tháng 8. Mặt Trăng sẽ gây đôi chút khó khăn trong đêm cực điểm này. Dù vậy, nếu trời đủ trong bạn vẫn sẽ thấy nhiều sao băng rất sáng, và đây vẫn là hiện tượng đáng chú ý của năm 2024. Hiện tượng này có khu vực trung tâm là chòm sao Perseus. Vào đêm cực điểm, với điều kiện quan sát lý tưởng, Perseids có thể đạt từ 60 tới 100 sao băng mỗi giờ.
19 tháng 08: Trăng xanh
Trên thực tế, đây không phải một hiện tượng thiên văn, và Mặt Trăng không bao giờ có màu xanh. Theo văn hóa của một số khu vực ở phương Tây, Trăng tròn lần này được gọi là Trăng xanh do mùa hè năm 2024 (tính từ hạ chí tới thu phân) có 4 lần Trăng tròn và đây là lần thứ 3. Nói cách khác, đây là sự kiện có tính văn hóa, không phải hiện tượng tự nhiên.
Trăng xanh là sự kiện có tính văn hóa.
05 tháng 09: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây
08 tháng 09: Sao Thổ tới vị trí trực đối
Đây là thời điểm đáng chú ý nhất hàng năm để bạn quan sát hành tinh này. Sao Thổ sẽ nằm đối diện với Mặt Trời qua Trái Đất, và vì thế đó là thời điểm nó nằm tương đối gần Trái Đất so với các điểm khác trên quỹ đạo của chúng ta, đồng thời phần được chiếu sáng của nó hướng về Trái Đất nhiều nhất. Với những ai có kính thiên văn, đây sẽ là cơ hội tốt nhất trong năm để quan sát hành tinh này cùng vành đai tuyệt đẹp của nó.
20 tháng 09: Sao Hải Vương tới vị trí trực đối
Hành tinh xa nhất Hệ Mặt Trời mà chúng ta đã biết cho tới nay sẽ đạt vị trí trực đối vào tối 20 tháng 9. Tất nhiên, hành tinh này không thể được nhìn thấy bằng mắt thường. Nếu như có một chiếc kính thiên văn, việc xác định vị trí và tìm được nó trên bầu trời cũng sẽ là một việc thú vị.
07 tháng 10: Mưa sao băng Draconids
Đây là một mưa sao băng nhỏ với mật độ ít khi quá 10 sao băng mỗi giờ. Nó có trung tâm là chòm sao Draco. Khác với các mưa sao băng khác, thời điểm tốt nhất để quan sát mưa sao băng Draconids không phải lúc rạng sáng mà vào buổi tối, khi bạn có thể nhìn thấy chòm sao Draco trên bầu trời phía Bắc. Mặt Trăng sẽ không gây cản trở đáng kể vào nửa đầu buổi tối, và vì thế mặc dù là mưa sao băng nhỏ, Draconids sẽ có thể cho bạn thấy một số sao băng sáng nếu thời tiết thuận lợi.
21-22 tháng 10: Mưa sao băng Orionids
Orionids vẫn luôn được coi là một trận mưa sao băng đáng chú ý hàng năm. Nó có khu vực trung tâm là chòm sao Orion - một chòm sao dễ nhất ra tới mức gần như bất cứ ai đều có thể tìm được nó khi trời quang mây nhờ ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau mà các nhà thiên văn gọi là "thắt lưng của Orion". Ánh Trăng sẽ khiến việc quan sát Orionids năm 2024 gặp nhiều khó khăn, vì thế, có lẽ nó chỉ thực sự đáng chú ý nếu bạn có một bầu trời quang mây và cách xa những nguồn sáng nhân tạo.
04-05 tháng 11: Mưa sao băng Taurids
Trận mưa sao băng nhỏ này ở chòm sao Taurus chỉ có thể cho bạn thấy không quá 10 sao băng mỗi giờ. Năm 2024, với việc ánh Trăng có ảnh hưởng đáng kể, nó sẽ không phải hiện tượng mà bạn sẵn sàng chuẩn bị để quan sát. Dù vậy, nếu may mắn, bạn có thể thấy một vài vệt sáng của nó ở đâu đó khi đi dưới bầu trời đêm vào thời điểm đó.
16 tháng 11: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông
17 tháng 11: Sao Thiên Vương tới vị trí trực đối
Đây là thời điểm tuyệt vời nhất để bạn quan sát hành tinh này. Mặc dù về lý thuyết, nó có thể được nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng nó sẽ chỉ là một chấm nhỏ mờ nhạt ngay cả ở những nơi có điều kiện quan sát lý tưởng nhất. Do đó, giống như với Sao Hải Vương, đây sẽ chỉ là sự kiện đáng chú ý với người quan sát được kính thiên văn hỗ trợ.
Sao Thiên Vương ở vị trí trực đối là hiện tượng thiên văn nổi bật năm 2024.
17-18 tháng 11: Mưa sao băng Leonids
Trận mưa sao băng này xảy ra quanh khu vực của chòm sao Leo. Năm 2024, Leonids vẫn là một mưa sao băng loại trung bình với khoảng 30 sao băng mỗi giờ vào cực điểm. Mặt Trăng sẽ gây nhiều cản trở đối với việc quan sát hiện tượng này. Tại những nơi trời trong, bạn vẫn sẽ có thể thấy được một số sao băng. Chúng có thể xuất hiện từ mọi hướng của bầu trời, nhưng tập trung nhiều nhất ở khu vực chòm sao Leo (Sư tử).
07 tháng 12: Sao Mộc tới vị trí trực đối
Vào tối ngày 07/12, bạn sẽ có cơ hội quan sát Sao Mộc ở thời điểm lý tưởng nhất hàng năm. Hành tinh lớn nhất Hệ Mặt Trời này sẽ nằm ở vị trí thuận lợi nhất đối với người quan sát từ Trái Đất. Với một chiếc kính thiên văn và một bầu trời đủ trong, bạn sẽ dễ dàng xác định được màu sắc của nó cùng 4 vệ tinh Galileo dưới dạng 4 chấm sáng nằm hai bên hành tinh này.
13-14 tháng 12: Mưa sao băng Geminids
Geminids được coi là trận mưa sao băng lớn nhất năm, với cực điểm có thể đạt từ 100 tới 120 sao băng mỗi giờ nếu trời trong. Hiện tượng này diễn ra trong suốt tháng 12, nhưng thời điểm thuận lợi nhất để quan sát sẽ là đêm 13 - rạng sáng 14. Trung tâm của nó là chòm sao Gemini. Mặt Trăng ở pha gần tròn sẽ khiến bạn bỏ lỡ rất nhiều sao băng. Dù vậy, nếu thời tiết thuận lợi, chắc chắn bạn vẫn có thể tìm thấy nhiều sao băng của hiện tượng này.
21-22 tháng 12: Mưa sao băng Ursids
Trận mưa sao băng nhỏ này sẽ chỉ giúp bạn thấy được một vài sao băng nếu thời tiết hoàn toàn thuận lợi, do Mặt Trăng sẽ che mờ một lượng đáng kể những vệt sáng của nó. Trung tâm của nó là chòm sao Ursa Minor - chòm sao có chứa sao Polaris, ngôi sao định hướng cho phương Bắc (sao Bắc Cực).
25 tháng 12: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây
Trên đây là những hiện tượng thiên văn năm 2023 mà bạn có thể quan sát được khi đứng tại Việt Nam. Trong danh sách này, chúng tôi chỉ nêu những hiện tượng đáng chú ý, những sự kiện không có gì đặc biệt về mặt quan sát không được liệt kê.