Ông Hoàng Tiến Long, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái cho biết, sau khi có thông tin phát hiện đá khắc cổ ở thôn Háng Chua Say (xã Chế Cu Nha, huyện Mù Cang Chải), cán bộ bảo tàng đã đến tiếp cận và nghiên cứu đánh giá giá trị của các khối đá khắc cổ ở nơi đây.
Vị trí các khối đá khắc cổ nằm trong rừng phòng hộ, gồm khá nhiều các khối đá sa thạch thể khối lớn (từ 1m3 đến 20m3) nằm rải rác cách nhau 7-80m; trong đó có khối đá khắc cổ với chiều dài hơn 2m, rộng khoảng 2m.
Khối đá cổ khắc hình ruộng bậc thang tại Mù Cang Chải.
Khối đá này có mặt phẳng hơi lồi, trên bề mặt khắc phủ kín các loại hình: hình tròn lõm (7 hình), hình thoi lõm (1 hình), hình tròn lồi đồng tâm lớn (1 hình), hình học và hình ruộng bậc thang tầng tầng lớp lớp trang trí xung quang rìa của khối đá tạo nên một tác phẩm kỳ lạ, độc đáo.
Anh Lù A Trư, cán bộ xã cũng là người địa phương cho biết, ở cách khối đá khắc cổ này về hướng Đông khoảng 20m có khối đá lớn khoảng 20m3 (người địa phương gọi là "đá bố"). Đây là khối đá người Mông thường đến cúng "thần đá” để cầu sức khỏe. Khối đá có khắc cổ là "khối đá mẹ”, theo cách gọi của người Mông ở địa phương.
Qua quan sát sơ bộ, các hình khắc khá tỉ mỉ, kỳ công, uốn lượn mềm mại theo mặt lồi lõm của mặt đá, có dạng hình ruộng bậc thang, là thể loại đề tài chính trên khối đá này giống như đã từng phát hiện được ở xã Lao Chải (huyện Mù Cang Chải) vào các năm 2015, 2020 và năm 2021.
Điểm khác biệt ở khối đá khắc cổ tại xã Chế Cu Nha là có chạm hình tròn đồng tâm lồi, nổi như mặt trống và hình thoi lõm. Đây là hình họa khác so với 14 khối đá cổ phát hiện từ trước đó trên địa bàn xã Lao Chải.
Theo cán bộ chuyên môn Bảo tàng tỉnh Yên Bái, xác định dưới góc độ dân tộc học, đây có thể là các vết khắc của người Mông bản địa. Có niên đại vào khoảng thế kỷ XVI-XVII, đây có thể vẫn là các bản "thiết kế ruộng bậc thang” hoặc họa lại ruộng bậc thang khi chủ nhân của những thửa ruộng bậc thang cảm nhận được vẻ đẹp của công trình do chính chủ thể tạo nên.
Theo ông Lý Kim Khoa, Phó giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái, đây không phải là ký hiệu cột mốc và càng không phải là họa đồ mà nhiều người từng phán đoán mà có thể là "bản thông điệp thiết kế ruộng bậc thang của người xưa hoặc họa lại ruộng bậc thang trên đá” của người bản địa…
Từ đó, có thể suy luận, tộc người Mông nói chung rất thích ở nơi có khí hậu ôn đới núi cao mát mẻ, sống bằng nghề trồng trọt nương rẫy, săn bắt, hái lượm và di cư; là một tộc người rất thông minh, sáng tạo, tự sản xuất ra tất cả dụng cụ sản xuất, săn bắt đến văn hóa tinh thần.
Từ thực tế so sánh, các bức họa khắc trên đá rất giống hình ruộng bậc thang tộc người này đang canh tác và từng bước mở rộng, họa vào tự nhiên thành một danh thắng đẹp.
Hiểu theo hướng nghiên cứu như vậy thì mới hiểu được những bản thông điệp trên và rất cần các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, giải mã làm rõ xác thực về niên đại, về lĩnh vực dân tộc học cho bãi đá khắc cổ trên địa bàn Mù Cang Chải.
Việc phát hiện mới bãi đá khắc cổ ở hai xã Chế Cu Nha và Lao Chải đã mở ra tiềm năng nghiên cứu, tổng thống kê các khối đá khắc cổ trên địa bàn huyện Mù Cang Chải… Đây cũng là cơ sở khoa học để các nhà hoạch định, quy hoạch phát triển du lịch khám phá gắn với ruộng bậc thang và khu bảo tồn loài sinh vật cảnh Mù Cang Chải.