Theo học giả Hoàng Xuân Hãn, bắt đầu từ năm 1080, lịch Việt Nam đã khác hẳn lịch Trung Quốc do sự khác biệt về cách tính lịch và cách làm tròn ngày của 2 nước.
Việt Nam và Trung Quốc theo 2 múi giờ khác nhau.
Trong thời Lê Trung Hưng (1533-1789), đã có 11 lần Việt Nam ăn Tết cùng Trung Quốc.
Đến năm 1967, Việt Nam chính thức theo múi giờ GMT +7, trong khi Trung Quốc theo múi giờ GMT +8. Trong khi đó, ngày bắt đầu của tháng âm lịch theo giờ quốc tế được tính từ 16 giờ trở đi.
Khi tính lịch âm, Việt Nam phải cộng thêm 7 tiếng, trong khi Trung Quốc phải cộng thêm 8 tiếng.
Cứ mỗi 23 năm, số giờ chênh lệch cộng dồn thành 1 ngày. Do đó, một số tháng của lịch âm Việt Nam chênh nhau 1 ngày so với Trung Quốc, hình thành lên chu kì 23 năm sẽ có 1 lần Tết Âm lịch chênh nhau.
Do đó, năm 2030 và 2053, Việt Nam sẽ ăn Tết sớm hơn Trung Quốc.
Tết Việt Nam và Tết Trung Quốc giống và khác nhau như thế nào?
Tết cổ truyền Việt tuy không phải là du nhập từ Trung Hoa, nhưng trong 1.000 năm Bắc thuộc, văn hóa nước ta cũng có ảnh hưởng ít nhiều văn hóa của anh bạn láng giềng vĩ đại này.
Có thể nói, đối với cả hai dân tộc Việt và Trung Hoa, Tết là dịp lễ quan trọng nhất trong năm để các gia đình sum họp, đoàn tụ và cùng nhau nghỉ ngơi sau một năm làm việc vất vả. Màu chủ đạo trong ngày Tết của cả hai quốc gia là màu đỏ, màu của sự may mắn, sung túc.
Trẻ con trong ngày Tết đều được tặng lì xì (mừng tuổi) cùng với những lời chúc tốt đẹp. Và đặc biệt nhất là bữa cơm đêm giao thừa và sáng mùng 1 Tết, là những thời khắc thiêng liêng đối với cả hai dân tộc.
Tuy nhiên, Tết ở Việt Nam và Trung Hoa lại có nhiều điểm khác biệt vì mỗi nước có nét văn hóa đặc trưng riêng. Về tên gọi, Tết âm lịch nước ta gọi là Tết Nguyên đán trong khi Tết Nguyên đán của Trung Hoa lại là ngày mùng 1 tháng 1 dương lịch, còn Tết âm lịch họ gọi là Xuân Tiết.
Tuy cùng tính theo lịch âm, nhưng thời gian nghỉ Tết của hai nước khác nhau. Nước ta bắt đầu vui Tết từ ngày tiễn ông Công ông Táo 23 tháng Chạp đến mùng 7 tháng Giêng âm lịch trong khi Trung Quốc vui Tết từ mùng 8 tháng Chạp đến 15 tháng Giêng âm lịch.
Tết của dân tộc Việt thì đơn giản, chân thực hơn, xuất phát từ “vui mừng được mùa lúa sau một năm gieo trồng vất vả và mừng mùa cấy trồng mới”. Tết là dịp để nghỉ ngơi và đoàn tụ gia đình, người thân, cùng chúc tụng nhau một năm mới tốt đẹp.
Tết của dân tộc Trung Hoa xuất phát từ truyền thuyết chống lại Niên thú. Niên thú hay đến vào dịp đầu năm mới để phá phách, làm hại đến gia súc gia cầm, mùa màng và người dân. Vì vậy, người dân hay để đồ ăn ở trước cửa nhà vào dịp năm mới để khi niên thú đến sẽ ăn và không tấn công con người nữa. Một lần, người ta nhìn thấy con Niên run sợ khi đứng trước một em bé mặc đồ đỏ và họ nhận ra rằng con Niên rất sợ màu đỏ. Từ đó trở đi, cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, nhà nhà đều treo đèn lồng đỏ, dán giấy đỏ, đốt pháo đỏ, mặc đồ đỏ để xua đuổi Niên thú.
Về phong tục ngày Tết, người Trung Hoa có tục treo ngược chữ Phúc, bởi trong tiếng Hán nó có nghĩa là “Phúc đảo” đồng âm với “Phúc đáo” nghĩa là Phúc đến. Họ còn đốt pháo, tổ chức múa lân, múa sư tử rất rộn ràng.
Còn ở Việt Nam, phong tục rất phong phú và đặc sắc như ngày 23 tháng Chạp âm lịch là lễ tiễn ông Công ông Táo; Tiếp đó là những ngày rộn ràng gói bánh chưng bánh tét, về quê ra mộ thắp hương rước ông bà về nhà ăn Tết, chuẩn bị mâm ngũ quả, trồng cây Nêu để xua đuổi ma quỷ, làm mâm cơm cúng giao thừa, giao thừa xong thì xông đất, hái lộc; Sáng mùng 1 đi đến từng nhà chúc Tết, thăm hỏi; mùng 3 hóa vàng…
Món ăn truyền thống ngày Tết Việt Nam là bánh chưng (bên trái) và Tết Trung Quốc là sủi cảo (bên phải).
Nền văn hóa ẩm thực của Việt Nam và Trung Hoa đều rất đặc sắc và tinh tế nên thực đơn ngày Tết rất phong phú. Việt Nam có món “nhìn là thấy Tết” như: xôi gấc, bánh chưng, bánh tét, mứt tết, nem rán, giò lụa, giò thủ, thịt đông (miền Bắc), thịt kho hột vịt (miền Nam), bò kho mật mía (miền Trung), canh măng, canh khổ qua…
Trung Hoa thì nào cả loại mứt Tết, bánh Niên cao, bánh củ cải, bánh khoai môn, sủi cảo, há cảo, gà Kung Pao, vịt quay Bắc Kinh, mì sợi dài, trà trứng…
Trở lại ý nghĩa Tết cổ truyền của người Việt, vẫn là một phong tục, một mỹ tục ngàn đời mà ông cha ta để lại cho dân tộc, để cho “con rồng cháu tiên” muôn đời sau vẫn tiếp nối những truyền thống văn hóa thuần Việt, đầy ý nghĩa “uống nước cội nguồn”. Cùng với các lễ hội khác, lễ Tết ở Việt Nam thể hiện tình cảm cộng đồng dân tộc sâu sắc, nối kết giữa các thế hệ, nối kết giữa quá khứ và hiện tại, giàu ý nghĩa nhân văn và văn hóa Việt.
Về tục chơi hoa và cây cảnh ngày Tết: Trong khi người Việt ta thích nhất bộ ba “Đào – Mai – Quất” vì tin rằng điều đó sẽ đem lại thịnh vượng, may mắn cho gia đình thì người Trung Quốc lại “kết” bộ tứ Mơ – Thủy Tiên – Quất – Cà tím để cầu may mắn, tài lộc và sức khỏe.
Theo truyền thống, trẻ em Trung Quốc nhận được những phong bao lì xì mừng tuổi sẽ tích lại và cất dưới gối ngủ trong khoảng 1 tuần trước khi mở ra. Người dân Việt Nam có thể sử dụng tiền lì xì bất cứ lúc nào.
Ẩm thực ngày Tết: Việt Nam nổi bật với những món “nhìn là thấy Tết” như: bánh chưng, bánh tét, giò, củ hành, mứt,… rồi nhiều món đa dạng, phong phú khác ở từng địa phương như: củ kiệu tôm khô, thịt kho hột vịt, bánh tráng cuốn, canh khổ qua (mướp đắng),… ở miền Nam; thịt đông, nem rán, canh măng khô,… ở miền Bắc. Về phía anh hàng xóm đất Bắc, vốn nổi tiếng về một nền ẩm thực đồ sộ nên thực đơn ngày Tết của người Hoa cũng hoành tráng không kém, kể như: bánh niên cao, bánh khoai môn, bánh củ cải, sủi cảo, há cảo, gà Kung Pao, vịt quay Bắc Kinh, trà trứng, lợn xào chua ngọt,… Một số món còn mang tính biểu tượng như cá (ngư- đồng âm với dư thừa của cải), bánh cảo, bánh Du Giác (há cảo năm mới), mì Trung Hoa (mang ý nghĩa trường thọ)… sẽ là những món xuất hiện trên bàn trong năm mới.