HIV ra đời trong một "cơn bão hoàn hảo" của nhiều yếu tố ở Trung Phi hồi những năm 1920, theo một nghiên cứu mới.
Các nhà khoa học Anh và Bỉ đã tiến hành phân tích lịch sử di truyền của virus HIV và lần ra dấu vết khởi phát căn bệnh thế kỷ ở thành phố Kinshasa, nay là thủ đô nước Cộng hòa Congo.
Vào những năm 1920, các nhà cai trị thuộc địa Bỉ đã biến thành phố Kinshasa thành một trung tâm thương mại thịnh vượng với các đường ray xe lửa hiện đại, cho phép virus HIV di chuyển hàng ngàn km. Thực tế này cộng với sự phát triển của đô thị, các công nhân nhập cư và những thay đổi về thói quen tình dục cũng như chuyện mua bán dâm, đã tạo thành "một cơn bão hoàn hảo", cho phép virus lan truyền mà không bị phát hiện, cho tới khi đã quá muốn để ngăn chặn nó.
Theo báo cáo nghiên cứu, các chuyên gia đã kết hợp phân tích di truyền với dữ liệu thống kê về các yếu tố lịch, chẳng hạn như dân số ở Trung Phi được phân bố như thế nào vào thời điểm đó. Họ tập trung vào HIV-1 nhóm M, một trong nhiều chủng HIV truyền từ các động vật linh trưởng sang người vào thời điểm nào đó.
Đại dịch HIV/AIDS bắt nguồn từ thành phố Kinshasa hồi những năm 1920, thủ đô Congo hiện nay. (Ảnh: Getty Images)
Không giống các chủng HIV khác, HIV-1 nhóm M chứng tỏ khả năng hủy hoại đáng sợ hơn và là chủng đang tấn công phần lớn trong 35 triệu người nhiễm mầm bệnh AIDS khắp thế giới hiện nay.
Bất chấp việc Kinshasa là một nơi hỗn tạp, HIV dường như chậm phát tán ra bên ngoài ranh giới của thành phố. Virus mất tới 30 năm để có thể sinh sôi phát triển ở 3 thành phố khác của đất nước Congo rộng lớn - Mbuji-Mayi, Lubumbashi và Kisangani - vốn cách xa tới 1.600km.
HIV vẫn phát triển trong phạm vi Congo - đất nước có diện tích bằng cả khu vực phía tây châu Âu gộp lại, cho tới khi lây lan sang Mỹ và khắp nơi trên thế giới từ những năm 1960 trở đi, trước khi số ca nhiễm virus bùng nổ vào những năm 1980.
Vì HIV tồn tại "lặng lẽ" trước khi gây ra Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) nên virus chỉ được nhận diện là thủ phạm gây bệnh vào năm 1983. Vào khoảng thời gian đó, hàng ngàn người đã chết vì các bệnh liên quan đến AIDS.
Kể từ đó, các nhà khoa học đã xúc tiến một cuộc chiến lâu dài nhằm cải thiện việc chữa trị bệnh bằng thuốc kháng virus, vốn làm chậm quá trình sinh sôi phát triển của HIV và cho phép một số bệnh nhân sống khỏe mạnh trong nhiều thập niên. Nhờ các nỗ lực của họ và hoạt động tuyên truyền, giáo dục về quan hệ tình dục an toàn, các ca tử vong vì AIDS trên thế giới đang giảm dần từ năm 2005, thời điểm ghi nhận số ca nhiễm kỷ lục là 2,3 triệu người, xuống còn 1,5 triệu ca vào năm ngoái.
Giáo sư Oliver Pybus thuộc Đại học Oxford (Anh), người đứng đầu nghiên cứu mới, tuyên bố công trình của ông và các cộng sự là phân tích di truyền toàn diện nhất về HIV từ trước tới nay.
Kể từ khi khởi phát, đại dịch HIV/AIDS đã cướp đi sinh mạng của khoảng 40 triệu người khắp toàn cầu cho tới nay. Mầm bệnh lây lan theo đường máu, tinh dịch, sữa mẹ, và thường thông qua quan hệ tình dục không an toàn hoặc kim tiêm nhiễm virus.