Dùng các loại bột borax và axit boric để diệt gián là một mẹo vặt phổ biến trong dân gian. Borax và axit boric làm gián chết như thế nào và có an toàn cho sức khỏe con người hay không?
Borax và axit boric là gì?
Borax (bô-rắc) là một khoáng chất, một loại muối tự nhiên của axit boric. Borax là một trong những hợp chất quan trọng nhất của nguyên tố boron (Bo, ký hiệu trong bảng tuần hoàn nguyên tố là B). Tên thường gọi trong cuộc sống hàng ngày của borax là hàn the.
Borax là tên gọi chung của các hợp chất hay khoáng chất có quan hệ gần nhau, công thức hóa học giống nhau Na2B4O7, chỉ khác nhau về hàm lượng nước:
- Anhydrous borax hay sodium tetraborate (Na2B4O7)
- Borax pentahydrate (Na2B4O7·5H2O)
- Borax decahydrate (Na2B4O7·10H2O)
Theo Liên đoàn quốc tế Hóa học Lý thuyết và Ứng dụng (The International Union of Pure and Applied Chemistry-IUPAC), borax là tên gọi của borax tetraborate decahydrate, còn gọi là sodium tetraborate, disodium tetraborate, sodium borate. Borax trong bài viết này là borax decahydrate.
Borax được dùng phổ biến trong nhiều lĩnh vực đời sống.
Borax tồn tại ở dạng bột màu trắng, mềm, dễ ran trong nước. Borax được dùng phổ biến trong nhiều lĩnh vực đời sống như sản xuất chất chống cháy, bột giặt, thuốc tẩy rửa, phân bón, thuốc diệt côn trùng, đồ gốm sứ... Do có tính sát khuẩn nhẹ, giúp làm dai tinh bột thịt, cá, borax hay hàn the còn được dùng trong giai đoạn chuẩn bị thực phẩm như làm chắc, ướp thịt, bảo quản hoặc làm mềm thực phẩm tại một sô nơi ở châu Á. Ví dụ, nhiều nhà sản xuất thực phẩm tại Việt Nam cho hàn the vào bún, bánh phở, bánh đúc, bánh đa, giò chả… mục đích là để kéo dài thời gian bảo quản, sử dụng, làm thịt dai hơn.
Borax và axit boric là hai hợp chất có liên quan tới nhau của nguyên tố boron. Khoáng chất tự nhiên khai thác từ đất hay thu được từ trầm tích bốc hơi (evaporated deposit, đá được hình thành sau khi nước bốc hơi) được gọi là borax. Còn axit boric (H3BO3, hydrogen borate) là kết quả tinh chế borax. Borax là một loại muối của axit boric. Dù borax và axit boric có một số khác biệt, cả hai phiên bản boron này đều hiệu quả trong kiểm soát côn trùng và giúp bạn diệt gián.
Borax và axit boric diệt gián bằng cách nào?
Borax hay hàn the là một sát thủ diệt gián tự nhiên tuyệt vời, tương đối ít rủi ro so với hầu hết các giải pháp kiểm soát côn trùng bằng hóa chất.
Để borax trở thành một sát thủ diệt gián hiệu quả, gián phải ăn chúng. Borax không thu hút gián mà chúng ta phải kết hợp nó với một số thứ khác tạo thành những cái bẫy hấp dẫn không thể cưỡng lại với các chú gián như: đường, baking soda, bơ đậu phộng, bột cacao, lòng đỏ trứng...
Borax không làm gián chết ngay mà loại bột này sẽ dính vào chân gián qua tĩnh điện - thứ làm cho tóc bạn dựng đứng lên khi bạn chà xát một cái bong bóng lên đầu bạn. Sau đó, khi gián trở về nơi trú ẩn và tự làm sạch mình, chúng sẽ ăn thứ bột trắng đó. Khi gián ăn phải borax thì hợp chất này sẽ là thuốc độc trong dạ dày gián.
Borax cũng phá hủy bộ xương ngoài và hệ tiêu hóa của gián. Phần natri của borax sẽ xâm nhập vào xương ngoài và biến nó thành nước. Gián vốn dễ bốc hơi nước nên borax càng tỏ ra hiệu quả hơn trong việc tiêu diệt gián.
Borax không làm gián chết ngay mà loại bột này sẽ dính vào chân gián qua tĩnh điện. (Ảnh: The Cockroach Facts)
Axit boric là một hợp chất vô cơ đặc biệt hiệu quả trong việc diệt gián. Theo Chicago Tribune, axit boric không phải là một cái tên mới mà nó đã được sử dụng để chiến đấu với gián từ thế kỷ 19. Tại Mỹ, các hiệu thuốc đều có sẵn axit boric. Theo nhà tư vấn côn trùng học Phil Nixon đến từ Dịch vụ Mở rộng Hợp tác Đại học Illinois (Mỹ), axit boric là một sát thủ diệt gián tích cực.
Tất cả các loại thuốc diệt côn trùng thương mại đều hoạt động như chất chống gián ở các mức độ khác nhau, và gián đã học được cách né tránh chúng. Còn với axit boric, có thể gián không biết được rằng axit boric có hại cho chúng, và quan điểm hiện nay là lũ gián sẽ không bao giờ biết điều đó. Vì cơ chế diệt gián của axit boric và borax tương đối giống nhau: gián không ăn bột axit ngay mà chúng bò qua những cái bẫy có axit boric rồi trở về nơi trú ẩn. Khi tự làm sạch mình, gián sẽ hấp thụ axit và axit sẽ phá hủy các bộ phận bên trong cơ thể gían.
Ngoài ra, là một chất ăn mòn, axit boric sẽ đi vào các khớp xương và lỗ trong lớp da của gián, làm cho gián chảy máu đến chết vì loài côn trùng này không có khả năng tự chữa bệnh tốt lắm. Axit cũng sẽ bào mòn lớp màng bằng sáp trên cánh gián, làm cho chúng dễ bị mất độ ẩm.
Borax và axit boric hiệu quả như thế nào trong cuộc chiến chống gián?
Cả borax và axit boric đều có chung một số hạn chế. Trong điều kiện độ ẩm cao, các loại bột này sẽ bị mất nước do quá trình kết tinh, dễ vón cục và giảm khối lượng. Do đó, chúng khó dính vào chân gián, dù gián vẫn có thể đi qua bả gián bị đông vón.
Cả borax và axit boric đều không phải là những giải pháp diệt gián trọn gói một lần như các thuốc trừ sâu thương mại có thể hạ gục gián nhanh chóng mà nhiều chủ nhà đánh giá cao. Các loại thuốc trừ sâu có thể khiến bạn hài lòng ở một mức nào đó khi tiêu diệt những kẻ xâm nhập nhiều chân chỉ bằng một lần phun xịt và làm chúng chết nhiều như sung rụng. Còn với axit boric và borax, bạn phải theo dõi lũ gián, đặc biệt là khi chúng ẩn nấp ở nhiều chỗ trong nhà.
Axit boric sẵn có tại các hiệu thuốc (tại Mỹ) nhưng loại axit này có thể không thật sự tốt. (Ảnh: The Cockroach Facts)
Theo Cockroach Facts, nếu làm bả gián bằng borax và một trong những món đã nêu ở phần đầu (đường, baking soda, lòng đỏ trứng...) thì bạn sẽ không thấy gián chết xung quanh bả ngay nhưng số lượng gián sẽ giảm trong một đến hai tuần. Một đến hai tuần cũng là thời gian để bạn đạt kết quả tốt trong việc kiểm soát lũ gián, và sự kiểm soát này là vĩnh viễn, theo nhà côn trùng học Nixon.
Theo ông, axit boric sẵn có tại các hiệu thuốc (tại Mỹ) nhưng loại axit này có thể không thật sự tốt. Cái bạn thấy sẽ là một chiếc lọ gồm nhiều viên tròn dạng hạt cứng (dạng tự nhiên của axit boric) hơn là một loại bột tinh chế. Bột sẽ hiệu quả hơn nhiều. Một số công ty sẽ bán cho bạn loại "bột kỳ diệu", như Perma Proof tuyên bố là công thức của họ có những thành phần chống ẩm để giữ cho sản phẩm "luân chuyển" tự do, nghĩa là ít bị vón cục.
Các công ty sản xuất các sản phẩm axit boric bác bỏ những lời khẳng định về tính độc hại của axit boric. Họ chỉ ra rằng các thuốc xịt thương mại độc hại hơn và không giữ được lâu bằng axit boric. Điều đó đúng nhưng họ nói lời khuyên về việc sử dụng axit boric của Nixon cũng đúng. "Dùng axit boric trên sàn là vô nghĩa vì chúng sẽ được dọn sạch khi bạn lâu sàn", lời người phát ngôn của Perma Proof. "Bạn cần dùng nó ở những nơi có gián - đằng sau tường, trong các giá treo, các khe hở trên tường". Hãy làm điều đó một cách chính xác, và bạn không cần phải quét nhà bếp nữa.
Vì axit boric là chất vô cơ, nó sẽ không suy giảm chất lượng theo thời gian. Axit boric sẽ nguyên vẹn trong nhiều năm miễn là nó không bị ướt. Điều này giúp axit boric đặc biệt có giá trị khi được dùng ở những khu vực khó với tới trong nhà, vì bạn không phải lặp lại công việc nhàm chán là rắc bột mỗi tháng. Perma Proof Corporation là một công ty ở Chicago có sản xuất một sản phẩm từ axit boric. Trên thực tế, đối tượng chính trong phần lớn việc kinh doanh của họ là những căn nhà đang xây, theo người phát ngôn công ty này.
Axit boric trở nên vô dụng khi bị ướt, do đó việc dùng nó ở một số khu vực là không thực tế. Một số công ty sản xuất axit boric có bổ sung thêm các thành phần chống đông vón trong công thức của họ.
Sử dụng axit boric đúng cách là điều quan trọng. Có thể bạn đã thấy các quảng cáo mà trong đó một người phụ nữ tươi cười dùng axit boric với lượng bằng một muỗng cà phê. Các quảng cáo đó sai vì hai lý do. Axit boric làm việc tốt nhất khi được dùng dưới dạng một lớp phủ mỏng chứ không phải những "cục" axit lớn hơn cả các chú gián. Và việc dùng dụng cụ nhà bếp để xài axit boric cũng là một ý tưởng tồi.
Hãy dùng axit boric đúng cách, nó sẽ cực kỳ hiệu quả và đạt hiệu năng chi phí cao. (Ảnh: Pinterest).
Theo Cockroach Facts, axit boric không phải là một cái tên mới nhưng chắc chắn nó là một vũ khí giá trị trong đấu trường chống gián. Hãy dùng nó đúng cách, theo đúng các khuyến cáo thận trọng, nó sẽ cực kỳ hiệu quả và đạt hiệu năng chi phí cao.
Borax và axit boric có an toàn cho người không?
Borax và axit boric đều là những thuốc diệt gián tự nhiên nhưng có hại cho sức khỏe con người nếu chúng ta ăn phải chúng.
Tại Việt Nam, danh mục các chất được dùng trong thực phẩm do Bộ Y tế quy định không có tên hàn the (borax).
Nếu bạn lỡ ăn phải một lượng lớn borax, bạn sẽ gặp một số triệu chứng cấp tính và mãn tính: nôn mửa, đau bụng tiêu chảy, ban đỏ (hệ tiêu hóa), trầm cảm, màng não bị kích thích, nhiệt độ cơ thể bị thay đổi (hệ thần kinh), hại thận, rối loạn chức năng, yếu ớt, rối loạn kinh nguyệt (đường tiết niệu).
Các triệu chứng cấp tính có thể sẽ xuất hiện khoảng 2-4 giờ sau khi ăn phải borax. Việc tiêu thụ một lượng lớn borax còn có thể gây liệt cấp tính, nặng nhất là tử vong. Do đó, tuyệt đối không nên dùng borax trong lĩnh vực thực phẩm.
Còn axit boric cũng là một chất độc với con người và thú cưng. Axit boric có thể gây buồn nôn, nôn mửa, co thắt dạ dày và thậm chí tử vong khi dùng một lượng nhỏ cỡ 5g với trẻ em và 5-20g với người lớn. Axit boric là một loại bột rất mạnh nhưng cũng có những mối lo ngại về tác dụng của nó sau nhiều lần tiếp xúc.
Cả borax và axit boric đều không an toàn cho con người nếu lỡ nuốt nhầm. (Ảnh: ZME Science).
Cả borax và axit boric đều không an toàn cho con người nếu lỡ nuốt nhầm, do đó bạn nên đề hai loại bột này ở xa tầm với của trẻ nhỏ và thú cưng trong nhà. Cũng nên để hai loại bột này xa các loại đồ ăn cho người lẫn thú cưng để trẻ nhỏ và thú cưng không đụng tới. Bạn có thể dùng chúng xung quanh nhà nhưng hãy cẩn thận để không gây mùi khó chịu hay sót bột dư thừa ở đâu đó.
Ví dụ, có thể rắc bột trong những lỗ hồng trên tường, sau mảng chân tường được ốp gạch (baseboard), sau bếp, phía dưới bếp và tủ trong phòng tắm. Bạn không nên rắc bột xung quanh bàn bếp hay các góc tường, nhà côn trùng học Nixon khuyến nghị.