Đại dịch suýt xóa sổ toàn bộ một quốc gia năm 1545

Các nhà khoa học tìm ra loại vi khuẩn có thể gây ra đại dịch cocoliztli ở đế quốc Aztec.

Các nhà khoa học nghiên cứu hài cốt của những bệnh nhân chết do đại dịch cocoliztli diễn ra cách đây hàng trăm năm và phát hiện dấu vết của vi khuẩn salmonella enteric, News.com.au đưa tin.

Năm 1545, thảm kịch xảy đến với đế quốc Aztec thuộc lãnh thổ Mexico ngày nay. Hàng loạt người dân bắt đầu xuất hiện những triệu chứng như sốt cao, đau đầu, chảy máu từ mắt, miệng và mũi. Người nhiễm bệnh thường tử vong chỉ sau ba hoặc 4 ngày.

Mexico trải qua nhiều thay đổi khi người châu Âu đến. (Ảnh: News.com.au).

Trong vòng 5 năm, đại dịch lấy đi mạng sống của khoảng 15 triệu người, xấp xỉ 80% dân số của đế quốc này. Người dân gọi căn bệnh này là cocoliztli, nghĩa là "bệnh dịch" trong tiếng Nahuatl mà người Aztec sử dụng.

Cocoliztli được coi là một trong những đại dịch chết chóc nhất lịch sử nhân loại, gần tương đương với đại dịch "Cái chết đen" lấy đi mạng sống của khoảng 25 triệu người ở phía tây châu Âu thế kỷ 14, nghĩa là khoảng một nửa dân số nơi này vào thời đó.

Khi đến châu Mỹ, người châu Âu mang theo những mầm bệnh mà người dân địa phương chưa từng gặp phải nên không thể miễn dịch. Đầu thế kỷ 16, dịch đậu mùa bùng phát đã giết chết 5 - 8 triệu người. Khoảng hai thập kỷ sau, đại dịch cocoliztli diễn ra tiếp tục khiến khoảng 15 triệu người tử vong. Đợt bùng phát cocoliztli lần thứ hai từ năm 1576 - 1578 giết chết khoảng một nửa số dân còn lại.

"Trong thành phố và thị trấn, người ta đào nhiều hào lớn. Từ sáng đến khi mặt trời lặn, các thầy tu liên tục mang thi thể đến và đặt xuống hào", nhà sử học Fray Juan de Torquemada miêu tả. Các bác sĩ thời đó cũng nhận định, triệu chứng của căn bệnh không khớp với những bệnh như sởi hay sốt rét.

"Đại dịch cocoliztli giai đoạn 1545 - 1550 là một trong những đại dịch ảnh hưởng tới Mexico sau khi người châu Âu đến. Đại dịch thứ hai trong ba đại dịch là khủng khiếp nhất và khiến nhiều người thiệt mạng nhất", nhà nghiên cứu Ashild Vagene tại Đại học Tuebingen, Đức, cho biết.

"Các nhà sử học tranh cãi về nguyên nhân gây ra dịch bệnh suốt hơn một thế kỷ. Giờ đây, chúng tôi có thể đưa ra bằng chứng trực tiếp qua việc sử dụng ADN để góp phần giải đáp vấn đề lịch sử tồn tại từ lâu này", bà nói.

Trong chưa đầy một thế kỷ, dân số Mexico đã giảm từ khoảng 20 triệu xuống còn 2 triệu người. “Dịch bệnh đã cướp đi mạng sống của phần lớn người Mexico. Thật sự, nó quá khủng khiếp”, Rodolfo Acuña-Soto, nhà dịch tễ học từ Đại học Tự trị Quốc gia Mexico, bình luận.

Cảnh tượng người Tây Ban Nha đến Mexico trong tranh minh họa thế kỷ 19. (Ảnh: Kurious).

Phân tích ADN từ 29 hài cốt chôn cất trong một nghĩa trang dành cho bệnh nhân mắc cocoliztli, các nhà khoa học phát hiện dấu vết của vi khuẩn salmonella enteric trên răng. Vi khuẩn này gây ra các bệnh đường ruột, ví dụ như thương hàn. Tuy nhiên, dạng vi khuẩn gây ra đại dịch khi đó hiếm khi khiến con người ngày nay nhiễm bệnh.

Nhiều dòng vi khuẩn salmonella lây lan qua thức ăn hoặc nước uống. Chúng có thể đã đến Aztec theo những động vật được thuần hóa mà người Tây Ban Nha đưa tới, nhóm nghiên cứu nhận định. Salmonella enterica xuất hiện ở châu Âu từ thời Trung cổ.

"Chúng tôi thử kiểm tra mọi loại vi khuẩn gây bệnh và virus ADN có dữ liệu gene. Salmonella enteric là mầm bệnh duy nhất được phát hiện", Alexander Herbig, đồng tác giả cuộc nghiên cứu, cho biết.

Tuy nhiên, cũng có khả năng còn một số mầm bệnh khác không thể phát hiện hoặc chưa được khoa học biết tới. "Chúng tôi không thể chắc chắn salmonella enteric là nguyên nhân gây ra đại dịch cocoliztli. Nhưng chúng tôi tin rằng nên coi loại vi khuẩn này là một ứng viên mạnh", Kirsten Bos, thành viên nhóm nghiên cứu, nhận xét.

Một nhà nghiên cứu khi lướt qua danh sách đã phát hiện tên một vi khuẩn đường ruột thuộc loài Salmonella enterica xuất hiện khá nhiều.

Các mẫu tủy răng từ 5 người được chôn cất cùng địa điểm và chưa bị lây bệnh dịch hạch ở châu Âu thì không chứa nhiều vi khuẩn Salmonella enterica này.

Bệnh sốt phó thương hàn lây truyền qua thực phẩm hoặc nước bị nhiễm phân của người bệnh. Ngày nay, nó thường bùng phát ở những nơi dân cư nghèo nàn, đông đúc.

Hai trong 50 bộ xương người thời kỳ Tiền Tây Ban Nha được phát hiện.

Nhiều khả năng hoạt động di dân và canh tác nông nghiệp của người Tây Ban Nha đã khiến vi khuẩn lây lan trầm trọng hơn. Các báo cáo lịch sử được ghi chép trước khi có học thuyết về vi trùng chỉ mô tả khá sơ sài, nhưng có thể thấy các triệu chứng trên về cơ bản trùng khớp với dịch Cocoliztli.

Chẳng hạn như Fray Juan de Torquemada, một tu sĩ dòng Francis, từng ghi chép vào năm 1576 rằng: “Bệnh nhân sốt cao, liên tục, tất cả các triệu chứng đều nguy hiểm và phần lớn đều sẽ tử vong. Lưỡi khô và đen. Cơ thể thường xuyên khát nước.

Nước tiểu có màu xanh lục, xanh lá cây và đen, đôi khi chuyển từ màu xanh lục sang tái nhợt. Mạch đập thay đổi liên tục, nhanh, nhỏ và yếu, đôi khi không có dấu hiệu đập. Mắt và toàn thân ngả vàng. Giai đoạn này sẽ kèm theo chứng mê sảng và co giật.

Sau đó, các nốt cứng gây đau xuất hiện phía sau một hoặc cả hai tai, cùng với những cơn đau tim, tức ngực, đau bụng, kiết lỵ, run rẩy và bồn chồn”.

Trong khi đó, Acuña-Soto vẫn bảo vệ giả thuyết của mình rằng dịch bệnh Cocoliztli bắt nguồn từ bệnh sốt xuất huyết do vi khuẩn. Ông cho biết trong các tài liệu lịch sử được ghi lại, vi khuẩn Salmonella chưa từng gây ra dịch bệnh nào nghiêm trọng như Cocoliztli.