Hiện tượng El Nino đang diễn ra sẽ gây ra hạn hán cho một số khu vực trên thế giới và những tiết lộ từ nền văn minh Maya có thể có ích cho nhân loại ngày nay.
Một nghiên cứu mới hé lộ, người Maya sở hữu kho tàng tài nguyên để tồn tại trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt.
Tàn tích của thành phố Maya cổ đại, đại diện cho kiến trúc Puuc, bán đảo Yucatán, Mexico. (Ảnh: Science et vie).
Đây là một trong những nền văn minh lâu đời nhất khu vực Nam Mỹ, cộng đồng người Maya phát triển và thịnh vượng từ năm 2.600 trước Công nguyên đến năm 1520 sau Công nguyên.
Văn minh Maya nổi tiếng với những phát minh phi thường trong nhiều lĩnh vực bao gồm kiến trúc, chữ viết, nông nghiệp, đặc biệt trong toán học và thiên văn học.
Các thành phố của người Maya là những khu vực đông dân cư và giàu có. Nhưng họ đã biến dần biến mất một cách bí ẩn vào đầu thế kỷ thứ X. Một số nghiên cứu hé lộ, nguyên nhân dẫn đến sự kiện này có thể do những đợt hạn hán dài tấn công Nam Mỹ vào cuối thế kỷ thứ 9 gây ra nạn đói.
Do một số cây trồng của người Maya rất nhạy cảm với hạn hán như ngô, đậu, bí... khiến các nhà khoa học đặt ra câu hỏi, làm thế nào để người Maya sống sót sau một đợt hạn hán dài như vậy trước khi họ thực sự tuyệt chủng.
Sự đa dạng thực phẩm
Các nhà nghiên cứu, nhà khảo cổ học, nhà nhân chủng học và nhà thực vật học đã cố gắng chứng minh, người Maya không chỉ ăn ngô hoặc đậu. Nền nông nghiệp của họ sản xuất hơn 500 loại cây ăn được, trong đó, gần 60 loài cây trong số chúng có khả năng chống hạn hán cao.
Sắn là một trong những loại cây giúp người Maya sống sót trong những đợt hạn hán. (Ảnh minh họa: Science et vie).
Nhà sinh lý học thực vật, Louis Santiago giải thích: "Ngay cả trong trường hợp hạn hán khắc nghiệt họ vẫn có nguồn thực phẩm để sử dụng".
Hơn 83% loài cây thực phẩm vẫn được trồng bởi người Maya khi hạn hán ngắn hạn xảy ra. Ngoài ra, hầu hết các loài thực vật này từ rễ, thân, lá và quả của chúng đều có thể ăn được.
Điều này đủ để đa dạng hóa chế độ ăn uống của người Maya và sắn là một trong nhiều loài cây chịu hạn được người Maya cổ đại sử dụng làm thực phẩm.
Nền văn minh Maya nổi bật bởi rất nhiều kiến thức khoa học và những kỹ năng giúp họ vượt qua các vấn đề liên quan đến khí hậu.
Họ thành thạo thiên văn học, phát minh ra chữ viết tượng hình, xây dựng những ngôi đền kim tự tháp rộng lớn, khai hoang nhiều khu rừng nhiệt đới rộng lớn để canh tác đất đai và khám phá các tuyến đường thương mại từ trung tâm của rừng rậm.
Các nhà nghiên cứu giải thích, chúng ta phải phân biệt giữa hạn hán khí tượng, đề cập đến việc không có mưa và hạn hán nông nghiệp, liên quan đến sự sẵn có của nước cho cây trồng. Được biết, những nơi nước ngọt khan hiếm, người Maya đã xây dựng những hồ chứa nước mưa khổng lồ dưới lòng đất.
Dự trữ thực phẩm và ngoại giao thương mại
Ngoài ra, sau khi tạo ra các quan hệ thương mại rộng lớn với các dân tộc xa xôi, người Maya có thể giao dịch các loại cây từ các khu vực ít bị ảnh hưởng bởi hạn hán để đảm bảo nguồn cung thực phẩm trong xã hội.
Người Maya hoàn toàn có khả năng dự đoán những thời điểm khó khăn tiềm ẩn, bằng cách lưu trữ một phần sản xuất nông nghiệp của họ.
Nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng nó kỳ lạ, không có bằng chứng nào về việc người Maya lưu trữ thực phẩm quy mô lớn, chẳng hạn như nhà kho, trong khi nó được tìm thấy ở một số nền văn hóa cổ đại khác.
Các nghiên cứu dân tộc học về chế độ ăn uống của người Maya cho thấy, trong thời kỳ hạn hán hoặc thiếu lương thực xã hội Maya sử dụng thực vật ăn được phát triển trong tự nhiên hoặc chúng được trồng trong trung tâm rừng.
Do đó, khu rừng đại diện cho một loại khu vực lưu trữ thực vật sống.
Nếu thiếu lương thực, người Maya sẽ lựa chọn rừng, sử dụng những loài thực vật tự nhiên để nuôi sống xã hội.
Hạn hán ngắn hạn xảy ra, những loài cây lấy nước từ mực nước ngầm vẫn có thể phát triển như đu đủ, bơ, mận hay người Maya tìm các loại cây thân thảo họ Dền như Amaranth và các loại cây có rễ rất năng suất như sắn và khoai lang để làm thực phẩm.
Trong trường hợp hạn hán khắc nghiệt trong vài năm, việc lựa chọn thực phẩm sẽ bị hạn chế đáng kể, nhưng vẫn sẽ có nhiều loại thực vật có thể cung cấp năng lượng cho người Maya như vỏ cây, xương rồng, chúng rất giàu carbohydrate và thậm chí cả protein.
Để thỏa mãn nhu cầu năng lượng của mình, người Maya sẽ lựa chọn chế độ ăn uống đa dạng hóa.
Tại sao người Maya lại bỏ hoang các thành phố hưng thịnh của họ. Điều này vẫn còn là một bí ẩn.
Có thể nguyên nhân là do một dịch bệnh không xác định, chiến tranh đẫm máu, một thảm họa thiên nhiên, một cuộc nổi dậy của nông dân chống lại giới tinh hoa hay một nguyên nhân tôn giáo hoặc mê tín nào đó.
Nếu chúng ta ấn tượng điều gì đó về trí tuệ của nền văn minh Maya, đó có lẽ sẽ là kho báu sinh tồn của họ trong trường hợp hạn hán, bởi vì sự nóng lên toàn cầu ngày nay vẫn còn hữu hình hơn nhiều so với ngày tận thế, được dự đoán trong lịch thiêng của người Maya.
Hiện tại, thế giới đang phải đối mặt với biến đổi khí hậu và hạn hán là điều chắc chắn sẽ xảy ra tại nhiều khu vực trên thế giới. Chúng ta có thể tận dụng những bài học của người Maya để tồn tại trong những đợt hạn hán kéo dài, tất nhiên nó sẽ phải thực hiện ở cấp độ quy mô lớn hơn rất nhiều.