Hơn 100 xác ướp lâu đời nhất thế giới tìm thấy ở phía bắc Chile đang dần biến thành chất nhờn đen do độ ẩm tăng cao.
Các xác ướp của người Chinchorro có niên đại ít nhất 7.000 năm bắt đầu chuyển sang dạng sệt màu đen, Science Alert đưa tin. Năm ngoái, các nhà chức trách địa phương đã đệ đơn lên Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO), để xin công nhận di chỉ khai quật xác ướp là di sản thế giới.
Xác ướp của người Chinchorro khai quật ở Chile. (Ảnh: YouTube).
Các nhà khoa học hy vọng động thái này sẽ thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế, giúp tìm ra giải pháp xử lý chất nhờn đen, được cho là kết quả của những quần thể vi khuẩn sinh sôi trên da xác ướp.
"Việc nộp đơn không vì mục đích xin công nhận di chỉ, mà là khởi đầu của quá trình cải tiến các biện pháp bảo tồn cùng chính phủ Chile và cộng đồng quốc tế", Sergio Medina Parra, nhà nhân chủng học kiêm trưởng khoa ở Đại học Tarapaca, Chile, cho biết.
Đầu thế kỷ 20, gần 300 xác ướp được phát hiện dọc vùng ven biển phía nam Peru và phía bắc Chile, bao gồm thi thể người lớn, trẻ em, trẻ sơ sinh và phôi thai chết lưu. Một số có niên đại từ năm 5050 trước Công nguyên. Đây là những xác ướp lâu đời nhất thế giới tính đến nay.
Các xác ướp được bảo quản bởi người Chinchorro chuyên săn bắt - hái lượm. Họ ướp xác người chết trước người Ai Cập cổ đại khoảng 2.000 năm. "Niên đại chúng tôi xác định từ các thi thể là từ 7.000 năm trước, do đó chúng còn cổ hơn xác ướp tìm thấy ở Ai Cập", Medina Parra nói.
Trong khi người Ai Cập chỉ tiến hành ướp xác cho tầng lớp thượng lưu, người Chinchorro dường như ướp xác bất cứ ai, bất kể già hay trẻ, chứng tỏ họ duy trì một xã hội theo chủ nghĩa quân bình. "Các xác ướp Chinchorro không giới hạn trong tầng lớp thượng lưu. Cộng đồng này rất dân chủ", nhà nghiên cứu Bernardo Arriaza ở Đại học Tarapaca, người chỉ đạo khai quật ở khu vực suốt 30 năm, cho biết.
Arriaza nghi ngờ nước uống nhiễm độc từ những núi lửa lân cận có thể thúc đẩy tập tục ướp xác, bởi các nhà nghiên cứu tìm thấy thạch tín trong mô xác ướp. "Nhiễm độc thạch tín có thể dẫn tới tỷ lệ sảy thai và tử vong ở trẻ sơ sinh cao, và nỗi buồn trước sự qua đời của người thân có thể thúc đẩy cộng đồng này bắt đầu bảo quản những thi thể nhỏ. Việc ướp xác có thể khởi đầu với bào thai và tiến đến bao gồm cả người trưởng thành. Những xác ướp lâu đời nhất chúng tôi tìm thấy thuộc về trẻ em", Arriaza nhận định.
Kỹ thuật ướp xác của người Chinchorro ban đầu dành cho trẻ sơ sinh và thai nhi (có thể do môi trường sa mạc giàu arsen khiến tỷ lệ sảy thai và tử vong ở trẻ em cao), sau đó mới được áp dụng lên người lớn. Trải qua 4000 năm, người Chinchorro có cả thảy 5 phương pháp ướp xác, nhưng loại phổ biến nhất là xác ướp đen và đỏ.
Kỹ thuật ướp xác ban đầu dành cho trẻ sơ sinh, rồi mới đến người lớn.
Trong đó, xác ướp đen liên quan đến việc thi thể người chết bị tách rời hoàn toàn, sau đó xử lý khử trùng rồi ghép lại. Còn xác ướp đỏ là khi thi thể còn nguyên vẹn, chỉ rạch một đường nhỏ để lấy nội tạng, sau đó làm khử trùng và làm khô.
Cả hai loại đều được nhồi cành khô và lau sậy, đội tóc giả và đeo mặt nạ bằng đất sét. Mặt nạ của xác ướp đen được sơn màu bằng mangan, trong khi xác ướp đỏ thì dùng thổ hoàng.
Người Chinchorro bắt đầu ướp xác trước người Ai Cập 2.000 năm. (Video: YouTube).
Lý do những xác ướp còn nguyên vẹn tới mức khó tin như vậy là chúng được chôn dưới lớp cát khô ở sa mạc Atacama trong hàng nghìn năm, một số nơi ở đây không có mưa trong hơn 400 năm. Trong thế kỷ qua, các xác ướp được khai quật và chuyển đến viện nghiên cứu địa phương để bảo tồn.
Điều kỳ lạ nằm ở chỗ xác ướp Chinchorro dù cổ xưa như thế lại chưa khi nào được dư luận quan tâm, cũng như nhận được sự bảo vệ của các tổ chức bảo tồn di sản thế giới như UNESCO.
Đầu năm 2015, tình trạng các xác ướp trở nên tồi tệ. Các chuyên gia bảo tồn Chile phải nhờ tới sự giúp đỡ của các nhà khoa học ở Đại học Harvard. "Chúng tôi biết xác ướp đang xuống cấp nhưng không ai biết rõ nguyên nhân. Tình trạng xuống cấp này chưa bao giờ được nghiên cứu trước đây", Ralph Mitchell, nhà sinh vật học ở Đại học Harvard, cho biết.
Phân tích mẫu vật mô từ xác ướp hé lộ chúng chứa đầy vi khuẩn, nhưng không phải vi khuẩn cổ đại mà là loại vi khuẩn thường sống trên da người. Các vi khuẩn đang đẩy nhanh quá trình xuống cấp.
"Ngay khi gặp điều kiện và độ ẩm phù hợp, chúng bắt đầu sử dụng lớp da như nguồn chất dinh dưỡng. Các tổ chức vi sinh vật sắp ăn sạch xác ướp", Mitchell cho biết.