Cá hồi nổi tiếng với hành trình di cư ngoạn mục, chúng phải vượt qua hàng nghìn cây số từ đại dương mênh mông để trở về vùng nước ngọt nơi chúng được sinh ra để sinh sản hàng năm. Tuy nhiên, hành trình này ẩn chứa vô vàn gian nan, thử thách, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ tử vong cao, khiến nó trở thành một trong những cuộc phiêu lưu nguy hiểm nhất trong thế giới tự nhiên.
Cá hồi chủ yếu sống ở các đại dương ở bán cầu Bắc và chiều dài cơ thể của nó thường khoảng 60 cm. Tuy nhiên, điều đặc biệt nhất của loài cá này lại nằm ở hành trình di cư để trở về nơi chôn rau cắt rốn và sinh sản.
Mùa sinh sản của cá hồi thường vào mùa xuân. Cá cái sẽ đẻ trứng ngược dòng, còn cá đực sẽ nhanh chóng bơi ngược dòng lên phía trên để cung cấp tinh trùng cho trứng của cá cái. Chỉ trong mùa sinh sản, cá hồi cái mới gặp được con đực. Sau khi thụ tinh xong, cả con đực và con cái sẽ bơi trở lại biển, và những con cá sau khi nở sẽ sống gần cửa sông.
Loài cá hồi thường sinh ra ở những con sông, suối nước ngọt và sau đó di cư ra biển. Quá trình này đòi hỏi cá hồi phải thích nghi với những thay đổi lớn về nhiệt độ, độ mặn, và dòng chảy. Khi di chuyển từ nước ngọt ra nước mặn, cơ thể của chúng phải điều chỉnh để duy trì cân bằng nội môi, đây là một thử thách sinh lý lớn.
Hành trình của cá hồi bắt đầu từ đại dương, nơi chúng đã sinh sống và phát triển trong nhiều năm. Khi đến độ trưởng thành, cá hồi nhận biết được tiếng gọi của quê hương và bắt đầu hành trình ngược dòng trở về nơi sinh ra.
Con đường di cư của cá hồi thường là những con sông dài, chảy xiết, với nhiều thác nước, ghềnh đá, chúng sẽ gặp phải những loài ăn thịt như chó sói đồng cỏ và gấu nâu và phải vượt qua nhiều chướng ngại vật khác nhau trên đường đi. Để vượt qua những thử thách này, cá hồi cần có sức mạnh, sự dẻo dai và khả năng bơi lội phi thường.
Trên đường di cư, cá hồi trở thành con mồi ưa thích của nhiều loài động vật hoang dã như gấu, cá mập, chim ưng, cá hồi lớn hơn,... Chúng liên tục phải cảnh giác và sử dụng bản năng sinh tồn để né tránh những kẻ săn mồi hung dữ.
Trên hành trình di cư, cá hồi phải đối mặt với nhiều loài động vật săn mồi như gấu, chim ưng, và cá lớn khác. Trong suốt quá trình di chuyển từ sông ra biển và ngược lại, cá hồi luôn phải đề phòng và tránh khỏi sự tấn công của các loài săn mồi này. Đặc biệt là trong các giai đoạn sinh sản khi chúng tụ tập với số lượng lớn ở các vùng nước nông, nguy cơ bị tấn công càng cao.
Để đối phó với sự săn mồi khốc liệt, cá hồi đã phát triển nhiều chiến lược sinh tồn. Một trong những chiến lược quan trọng là sự đồng loạt di cư. Khi hàng triệu con cá hồi di cư cùng một lúc, cơ hội sống sót của mỗi cá thể tăng lên nhờ vào số lượng đông đảo, làm giảm khả năng từng con cá hồi bị săn bắt. Hiện tượng này gọi là "chiến lược bầy đàn".
Cá hồi cũng đã tiến hóa để có thể thích nghi với môi trường xung quanh. Khả năng thay đổi màu sắc để ngụy trang với môi trường nước xung quanh giúp chúng tránh được sự chú ý của kẻ săn mồi. Ngoài ra, cá hồi còn có khả năng bơi nhanh và mạnh, giúp chúng nhanh chóng thoát khỏi các mối đe dọa.
Chính sự lựa chọn và loại bỏ liên tục này đã mang lại cho cá hồi những kỹ năng độc đáo. Một số con cá hồi thực sự đã học cách băng qua đường để vượt qua những trở ngại và kẻ săn mồi tự nhiên.
Sau khi trèo qua thác nước, hay ghềnh đá, chúng sẽ phải đối mặt với một bãi cạn nguy hiểm khác, nơi tập trung một số lượng lớn gấu nâu. Không lâu sau khi thức dậy sau giấc ngủ đông, những chú gấu nâu này sẽ tìm đến bãi sông để tìm kiếm thức ăn. Lúc này, những con gấu chỉ cần nằm trên đỉnh thác, há miệng chờ cá hồi nhảy lên.
Tại một số khu vực của Bắc Mỹ, khi trời mưa to, những vùng trũng trên đường sẽ có nước. Lúc này, một lượng lớn cá hồi sẽ tụ tập ở con lạch cạnh mặt nước và nhảy lên đường, dọc theo vùng nước đọng, băng qua đường rồi đi vào sông bên kia. Trên thực tế, lượng nước tích tụ chỉ có tác dụng bôi trơn. Cá hồi dựa vào cú vung đuôi để đẩy cơ thể về phía trước. Bằng cách băng qua những con đường này, cá hồi có thể rút ngắn khoảng cách di cư và đến nơi sinh sản nhanh hơn.
Cá hồi sinh ra ở các dòng sông nước ngọt, nơi chúng trải qua giai đoạn đầu đời trước khi di cư ra biển lớn. Hành trình này bắt đầu khi cá hồi con (gọi là smolt) di chuyển từ sông ra biển để tìm kiếm nguồn thức ăn dồi dào và phát triển thành cá hồi trưởng thành. Sau một vài năm ở biển, cá hồi sẽ quay trở lại chính con sông nơi chúng sinh ra để đẻ trứng và hoàn thành chu kỳ sinh sản của mình. Quá trình này đòi hỏi chúng phải băng qua hàng ngàn cây số, vượt qua các thác nước, dòng chảy mạnh, và nhiều kẻ săn mồi hung ác.
Hoạt động của con người cũng gây khó khăn cho hành trình di cư của cá hồi.
Trên thực tế, những năm gần đây, hoạt động của con người đã làm tăng thêm khó khăn cho hành trình di cư của cá hồi. Con người xây dựng đập và các công trình thủy điện ngăn cản đường di cư tự nhiên của cá hồi, làm giảm số lượng cá hồi có thể quay trở lại sông để đẻ trứng. Ô nhiễm môi trường nước cũng làm giảm chất lượng nơi sống của cá hồi, làm chúng dễ bị tổn thương hơn trước các kẻ săn mồi và bệnh tật.
Biến đổi khí hậu cũng đang tác động mạnh mẽ đến môi trường sống của cá hồi, khiến cho hành trình di cư của chúng càng thêm gian khổ. Nước biển ấm lên, hạn hán, lũ lụt,... là những hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng phổ biến, ảnh hưởng đến nguồn thức ăn, nơi sinh sản và khả năng di chuyển của cá hồi.
Để bảo vệ loài cá hồi và đảm bảo sự tồn tại của chúng, nhiều biện pháp đã được triển khai. Xây dựng các bậc thang cá hồi và đường dẫn nước đặc biệt giúp cá hồi vượt qua các đập nước và công trình nhân tạo. Ngoài ra, các khu bảo tồn thiên nhiên và các chương trình nuôi cá hồi nhân tạo đã được thành lập để duy trì và phục hồi số lượng cá hồi tự nhiên.
Biến đổi khí hậu cũng đang tác động mạnh mẽ đến môi trường sống của cá hồi.
Hành trình di cư của loài cá hồi là một trong những kỳ tích đáng kinh ngạc nhất trong thế giới động vật. Tuy nhiên, hành trình này cũng đầy rẫy những nguy hiểm, từ các kẻ săn mồi tự nhiên đến những thách thức do con người tạo ra. Sự tồn tại và phát triển của loài cá hồi đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng của chính chúng và sự hỗ trợ từ con người. Việc bảo vệ và duy trì môi trường sống của cá hồi không chỉ đảm bảo sự tồn tại của một loài cá quan trọng mà còn đóng góp vào sự cân bằng sinh thái của hệ sinh thái nước ngọt và biển cả.