Trước tình hình biến đổi khí hậu, các nhà khoa học đang cân nhắc giải pháp không tưởng, phun chất ô nhiễm lên tầng bình lưu.
Tiến sĩ David Keith, vào năm 1991, đã chứng kiến vụ phun trào núi lửa ở Philippines, tạo ra một đám mây tro bay lên tầng bình lưu. 17 triệu tấn sulfur dioxide (SO2) được giải phóng đã phản chiếu một phần năng lượng Mặt trời, khiến nhiệt độ trung bình ở Bắc bán cầu giảm khoảng 1 độ F (khoảng 0,56 độ C) trong năm tiếp theo.
Ngày nay, Tiến sĩ Keith dẫn chứng sự kiện này như một minh chứng cho ý tưởng tâm huyết của đời mình. Ông tin rằng việc phóng SO2 vào tầng bình lưu có thể làm giảm bớt sự nóng lên toàn cầu.
Ý tưởng “điên rồ”
Những can thiệp mang tính đột phá như vậy đang ngày càng được quan tâm khi trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng. Nhiệt độ toàn cầu đã đạt mức cao kỷ lục trong 13 tháng liên tiếp, gây ra thời tiết khắc nghiệt, sóng nhiệt chết người và mực nước biển dâng cao.
Các nhà khoa học dự đoán nhiệt độ sẽ tiếp tục tăng trong nhiều thập kỷ tới.
Trong bối cảnh này, ngày càng có nhiều sự quan tâm đến những kế hoạch làm mát khí hậu Trái Đất. Các tập đoàn lớn đang vận hành các cơ sở khổng lồ để hút khí CO2. Một số nhà khoa học tiến hành các thí nghiệm nhằm phản xạ bức xạ Mặt trời trở lại không gian.
Tro bụi từ núi Pinatubo nhìn từ Căn cứ Không quân Clark ở Luzon, Philippines vào tháng 6/1991. (Ảnh: Alarmy).
Nhưng trong những sáng kiến trên, Địa kỹ thuật tầng bình lưu (SSG) là ý tưởng gây ra nhiều tranh cãi nhất. SSG là phương pháp phản xạ một phần ánh sáng Mặt trời trở lại không gian bằng cách phun các hạt phản quang, thường là SO2, vào tầng bình lưu.
Một dự án SSG tại Đại học Harvard đã nhận được tài trợ từ tỷ phú Bill Gates, Quỹ Alfred P. Sloan, Quỹ William và Flora Hewlett. Nó đang được nghiên cứu bởi Quỹ Phòng vệ Môi trường cùng với Chương trình Nghiên cứu Khí hậu Thế giới.
Trong một loạt các cuộc phỏng vấn, Tiến sĩ Keith - giáo sư tại khoa khoa học địa vật lý của Đại học Chicago, đã khẳng định những lợi ích tiềm năng của SSG.
“Nếu kỹ thuật này làm chậm quá trình nóng lên của hành tinh chỉ 1 độ C trong thế kỷ tới, nó có thể giúp ngăn ngừa hàng triệu ca tử vong liên quan đến nhiệt mỗi thập kỷ”, Tiến sĩ Keith cho biết.
Ông nói rằng bằng cách hạ thấp nhiệt độ toàn cầu, địa kỹ thuật Mặt trời có thể giúp khôi phục hành tinh trở lại trạng thái tiền công nghiệp, tái tạo lại điều kiện tồn tại trước khi một lượng lớn CO2 được bơm vào khí quyển và bắt đầu làm nóng Trái Đất.
“Chắc chắn có những rủi ro. Nhưng thực sự có rất nhiều bằng chứng cho thấy các rủi ro là nhỏ so với lợi ích”, tiến sĩ Keith khẳng định.
Rủi ro không thể lường trước
Năm 2023, Liên minh châu Âu đã kêu gọi một phân tích kỹ lưỡng về rủi ro của SSG. Nhiều nhà khoa học và nhà hoạt động môi trường lo ngại rằng nó có thể dẫn đến những thảm họa không thể lường trước được.
Bởi kỹ thuật này có thể làm ảnh hưởng đến toàn bộ thế giới, phá vỡ các hệ thống tự nhiên, chẳng hạn như tạo ra mưa ở một khu vực khô hạn trong khi khiến những khu vực khác trở nên khô cằn.
Nhiều người lo ngại việc cố ý giải phóng SO2 - một chất ô nhiễm, sẽ gây kích ứng da, mắt, mũi và họng và có thể gây ra các vấn đề về hô hấp. Và họ lo sợ rằng một khi bắt đầu, một chương trình địa kỹ thuật Mặt trời sẽ khó dừng lại.
Tiến sĩ David Keith còn có thể một dự án quan sát các tác động của băng, đá vôi hoặc lưu huỳnh được giải phóng vào khí quyển. (Ảnh: Ann Hermes).
“Toàn bộ ý tưởng phun hợp chất lưu huỳnh để phản chiếu ánh sáng Mặt trời là điên rồ. Có những hậu quả không lường trước được, và chúng ta không biết chúng sẽ là gì”, nhà hoạt động môi trường David Suzuki, cho biết.
Raymond Pierrehumbert, nhà vật lý khí quyển tại Đại học Oxford, cho biết ông coi SSG là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với nền văn minh nhân loại.
“Nó không chỉ là một ý tưởng tồi tệ, mà ngay cả việc nghiên cứu về nó cũng sẽ lãng phí tiền bạc và gây nguy hiểm”, ông Pierrehumbert nói.
Ngoài tất cả những điều này, còn có những lo ngại về việc công nghệ này có thể bị vũ khí hóa, cũng như rủi ro về mặt sức khỏe khi SO2 là chất gây hại cho con người.
Làn sóng phản đối
Dự án này sau đó tiếp tục nhận phải làn sóng phản đối gay gắt. Vào năm 2018, Tiến sĩ Keith đã lên kế hoạch cho một cuộc thử nghiệm địa kỹ thuật bình lưu mang tên “Scopex”.
Vào thời điểm đó, ông muốn giải phóng một lượng bụi khoáng ở độ cao khoảng 20 km và theo dõi cách bụi di chuyển khi trên tầng bình lưu.
Ban đầu, thử nghiệm được lên kế hoạch tại Arizona. Tuy nhiên, khi chi tiết về kế hoạch được công khai, một nhóm người dân bản địa đã phản đối và phát hành một bản tuyên bố chống lại SSG.
Nhà môi trường học người Canada David Suzuki. (Ảnh: Melissa Renwick/NYT).
Vào năm 2021, Harvard đã thuê công ty vũ trụ Thụy Điển để phóng một quả bóng bay sẽ mang theo thiết bị cho thử nghiệm. Nhưng trước khi nó diễn ra, các nhóm địa phương một lần nữa nổi dậy phản đối.
Hội đồng Saami, một tổ chức đại diện cho người dân bản địa, cho biết họ coi SSG là “trái ngược hoàn toàn với sự tôn trọng mà chúng tôi, người dân bản địa, được dạy để đối xử với thiên nhiên”.
Trong vòng vài tháng, thí nghiệm đã bị hủy bỏ. Những người phản đối cho rằng điều này có thể tạo ra một "mối nguy hiểm về đạo đức", khiến mọi người lầm tưởng rằng không cần thiết phải giảm thiểu khí thải ra môi trường.
"Về cơ bản là chúng ta nghĩ rằng mình quá thông minh đến nỗi không cần phải chú ý đến các giới hạn của tự nhiên. Nhưng chúng ta chưa giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, đó là chính chúng ta", ông Suzuki nói.
Năm 2023, sau khi thất bại trong thử nghiệm Scopex ở Thụy Điển, Tiến sĩ Keith tuyên bố sẽ rời Harvard sau 13 năm làm việc và đưa tham vọng của mình đến Đại học Chicago, nơi ông sẽ xây dựng một chương trình mới về các biện pháp can thiệp khí hậu, bao gồm cả địa kỹ thuật Mặt trời.
Tỷ phú Bill Gates, một nhà đầu tư lớn vào các công nghệ khí hậu, cho biết: “Tôi không biết liệu những thứ đó có bao giờ được sử dụng hay không. Nhưng tôi tin rằng việc nghiên cứu và hiểu biết về nó là điều có ý nghĩa”.