Bệnh sán chó dù hiếm gặp nhưng vẫn có thể chữa trị được. Tuy nhiên, một loài sán dây nguy hiểm hơn có nguồn gốc từ châu Âu đang phát triển mạnh ở Alberta, Canada.
Gần đây, các nhà nghiên cứu tại Canada đưa ra cảnh báo về một loại bệnh giống ung thư do ký sinh trùng gây ra, cụ thể là do một số loại sán dây du nhập từ nước ngoài vào Bắc Mỹ. Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy loại bệnh hiếm gặp này đang có xu hướng gia tăng ở cả người và động vật tại Alberta và một số nơi khác trong vài năm trở lại đây. Các nhà nghiên cứu cũng tìm ra bằng chứng cho thấy những loài ký sinh trùng này dường như được mang đến Bắc Mỹ thông qua những chú chó từ châu Âu, và đến nay, chúng đã hoàn toàn "nhập cư".
Một con sán dây E. multilocularis trưởng thành lấy từ một con cáo ở Hungary. (Ảnh: Wikimedia Commons).
Loại bệnh này được gọi là bệnh sán chó, hay alveolar echinococcosis (AE), và gây ra bởi ký sinh trùng sán dây thuộc giống Echinococcosis multilocularis. Loài sán dây này có thể lây nhiễm cho nhiều loài động vật có vú, nhưng vật chủ chính của chúng (vật chủ cho giai đoạn trưởng thành và sinh sản hữu tính) là các giống chó hoang dã và chó nhà. Con người thường bị nhiễm sán chó do ăn phải thức ăn có chứa trứng sán siêu nhỏ hoặc tiếp xúc với các loài động vật bị nhiễm bệnh khác, và cuối cùng chúng ta trở thành nơi sinh sôi nảy nở của sán dây.
Không may là trứng sán có thể gây ra khá nhiều rắc rối cho chúng ta. Vì chúng có khả năng xâm nhập vào các cơ quan nội tạng trong cơ thể, điển hình là gan, sau đó phát triển thành ký sinh trùng và tạo thành một dạng khối u ngoài. Quá trình nhiễm bệnh có thể xảy ra trong nhiều năm trước khi xuất hiện các triệu chứng rõ rệt, và thường bị nhầm lẫn với bệnh ung thư gan, như đau bụng trên, suy nhược cơ thể và sụt cân. Nếu không được điều trị đúng cách, thường là phẫu thuật loại bỏ khối u và/hoặc sử dụng thuốc chống ký sinh trùng suốt phần đời còn lại, người nhiễm bệnh sán chó sẽ tử vong.
Bệnh sán chó ở người khá hiếm gặp, thường chỉ xuất hiện ở châu Á và châu Âu, và gần như chưa từng xuất hiện tại Bắc Mỹ cho đến gần đây. Trước những năm 2010, chỉ có hai ca bệnh duy nhất được ghi nhận trên lục địa này là một ca ở Manitoba (Canada) năm 1928 và một ca tại Minnesota năm 1977. Một số nghiên cứu cho rằng loài sán chó này đã sống ở Bắc Mỹ một thời gian và thỉnh thoảng gây bệnh cho những người vô tình tiếp xúc, nhưng chưa xuất hiện ở số lượng lớn. Đến nay, các nhà nghiên cứu tại Đại học Alberta và các nơi khác cho rằng tình hình đã trở nên tồi tệ hơn.
Trong một báo cáo công bố trên Tạp chí Y học Nhiệt đới và Vệ sinh Hoa Kỳ hồi tháng 3, từ năm 2013 đến năm 2020, chỉ riêng tại Alberta, các nhà khoa học cho biết họ đã ghi nhận 17 ca nhiễm sán chó ở người. Tất cả các ca bệnh đều được chỉ định điều trị bằng thuốc chống ký sinh trùng, thường chỉ được sử dụng trong trường hợp phẫu thuật không thể loại bỏ hoàn toàn ký sinh trùng. Đáng tiếc rằng đã có 1 ca tử vong do biến chứng hậu phẫu. Hầu hết các bệnh nhân đều nuôi chó, và các nhà khoa học cũng dẫn chứng một nghiên cứu khác cho thấy tình trạng nhiễm sán dây ở các loài động vật hoang dã (như sói đồng cỏ) trong khu vực này cũng tăng lên trong cùng khoảng thời gian.
Dựa trên kết quả phân tích di truyền của sán dây tìm thấy trên người bệnh, các ca nhiễm gần đây có thể bắt nguồn từ những chú chó nhiễm sán dây ở châu Âu. Chủng loại mới du nhập này có khả năng lây lan và gây bệnh cho người và động vật cao hơn bất kỳ quần thể sán dây nào đã tồn tại trước đó trong khu vực.
"Nó hoàn toàn là một căn bệnh mới ở người tại Tây bán cầu. Lời lý giải được đưa ra rất rõ ràng rằng dường như các dòng ký sinh trùng nguy hại hơn từ châu Âu đã du nhập vào hệ sinh thái động vật hoang dã của chúng tôi", Stan Houston, tác giả nghiên cứu, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Alberta, trả lời Gizmodo qua email. "Lý do vì sao đến thời điểm hiện tại, gần như nó chỉ xuất hiện tại Alberta thì có phần suy đoán. Tôi nghĩ là do một tập hợp các yếu tố như điểm đến đầu tiên của ký sinh trùng và/hoặc do hệ sinh thái động vật hoang dã phù hợp".
Gan người khi nhiễm ký sinh trùng sán dây. (Ảnh: Viện Ký sinh trùng, Đại học Zurich).
Mặc dù Alberta dường như là điểm nóng của bệnh sán chó, Houston cũng nhận được nhiều thông tin từ các nhà nghiên cứu khác về phát hiện gần đây của họ, trong đó có 2 ca nhiễm bệnh sán chó tại Mỹ. Và ông lo ngại rằng loài sán này có thể đang lây lan rộng khắp khu vực Bắc Mỹ. "Tất nhiên là chúng có thể, và trên thực tế là với những gì chúng ta biết cho đến nay cho thấy chúng đã thành công ở mức đáng kể, tỉ lệ sói đồng cỏ tại Alberta nhiễm ký sinh trùng cao hơn so với vật chủ tự nhiên của chún,g là loài cáo đỏ tại châu Âu", ông nói.
May thay, bệnh sán chó ở người vẫn là một căn bệnh tương đối hiếm gặp, ước tính có khoảng 18.000 ca nhiễm mỗi năm, chủ yếu tại Trung Quốc. Và vì bệnh sán chó sẽ gây tử vong nếu không được chữa trị, nên Houston cho rằng còn nhiều trường hợp nhiễm bệnh chưa được phát hiện. Để giảm thiểu nguy cơ bị nhiễm ký sinh trùng, chúng ta có thể thực hiện những biện pháp đơn giản như rửa tay sau khi tiếp xúc với thú cưng, đặc biệt nếu bạn ở khu vực nông thôn, nơi có nhiều động vật hoang dã, và rửa sạch thực phẩm trước khi ăn, nhất là thực phẩm được nuôi trồng tại địa phương, ở những nơi có nhiều cỏ…
Tuy vậy, dương như tỉ lệ mắc bệnh sán chó tại một số vùng ở châu Âu đang tăng lên, có thể là do tác động của biến đổi khí hậu và sự đô thị hóa đối với các loài động vật là vật chủ của sán dây. Đồng thời, việc không xuất hiện các triệu chứng ban đầu khi nhiễm ký sinh trùng cũng khiến việc điều trị bị chậm trễ đến mức phẫu thuật không còn khả năng chữa trị (có 8 trong số 17 ca nhiễm tại Alberta được phát hiện một cách tình cờ khi đang kiểm tra bệnh khác). Vì vậy, Houston và các nhà nghiên cứu khác đang lên kế hoạch giám sát sự phát triển của những loài sán dây. Thời gian tới, họ sẽ tiến hành nghiên cứu những bệnh nhân ở Alberta đã thực hiện sinh thiết gan những không phát hiện ung thư để xem liệu có ai đang mắc bệnh sán chó hay không.