GS. Võ Quý cùng những người bạn phải leo núi suốt hai ngày liền mới đến được bộ tộc được cho là hậu duệ còn sót lại của nền văn minh cổ nhất Nam Mỹ.
GS. Võ Quý là một trong số những nhà sinh học hàng đầu Việt Nam. Đã 80 tuổi, một đời làm khoa học nhưng chuyến đi có một không hai gặp bộ tộc cổ vẫn còn trong ông như một ký ức tươi mới.
GS. Võ Quý.
Cơ duyên đưa ông đến thăm người Kogi xuất phát từ chuyến công tác tại Venezuela. GS. Quý bồi hồi kể lại: "Tháng 2/1992, tôi được mời tham dự Hội nghị quốc tế lần thứ tư về Khu Bảo tồn thiên nhiên và Vườn quốc gia tại Caracas, Venezuela. Tại hội nghị tôi đưa ra quan điểm, muốn quản lý tốt các khu bảo tồn thiên nhiên, phải có sự tham gia của cộng đồng dân cư địa phương và khu bảo tồn phải đem lại lợi ích thiết thực cho họ. Ý kiến của tôi được nhiều đại biểu tán thành, nhất là các đại biểu thuộc các nước đang phát triển".
Sau khi nghe GS. Quý phát biểu, một đại biểu của Colombia, là Ủy viên thường trực của Hội đồng Bảo vệ các loài có nguy cơ bị tiêu diệt (SSC) thuộc IUCN – TS. Juan Mayer Maldonado hết sức hoan nghênh ý kiến của GS và tỏ ý muốn mời ông tới thăm Colombia để biết được dân cư trong các khu bảo tồn ở Colombia sinh sống như thế nào. Ngay khi ấy, GS. Võ Quý đã vui vẻ nhận lời dù chưa biết địa điểm của chuyến đi là ở đâu. Thông tin duy nhất mà người bạn Colombia tiết lộ là ông sẽ phải đi bộ trong nhiều ngày liền. Điều ấy càng khiến GS. Võ Quý cảm thấy hào hứng.
Ngay sau khi Hội nghị kết thúc, GS. Võ Quý đã lên đường thăm Colombia. Cùng đi với ông, ngoài TS. Juan còn có một người Mỹ TS. Richard. Đến sân bay Bogota, Thủ đô Colombia, GS. Võ Quý vô cùng bất ngờ trước tình cảm của những người dân nơi đây.
Giọng nói của GS. Quý bỗng dưng nghẹn ngào: "Ngày 22/2/1992, khi tôi vừa trao tấm hộ chiếu cho công an để làm thủ tục nhập cảnh thì ông này kêu to lên: "Ông là người Việt Nam đầu tiên đến Colombia!". Nhiều người đứng gần quanh đó chạy đến chào tôi hết sức niềm nở. "Hoan hô Việt Nam. Hoan hô Hồ Chí Minh. Hoan hô Võ Nguyên Giáp". Không thể nói hết nỗi xúc động trong lòng tôi. Cũng đã vài lần được người nước ngoài hoan nghênh, nhưng chưa lúc nào tôi cảm động và tự hào bằng lúc ấy".
Sau khi rời sân bay, GS. Võ Quý cùng những người bạn của mình nghỉ ngơi ở thành phố nhỏ Santa Marta nằm sát chân rặng Sierre Nevada. Khi ấy, TS. Juan mới cho hay, ông sẽ được đến thăm bộ tộc Kogi. Ông cho biết người Kogi biết rất nhiều điều bí ẩn về thiên nhiên làm cho các nhà khoa học phải suy nghĩ lại về những vấn đề liên quan đến môi trường và vũ trụ. Sức mạnh về cuộc sống tinh thần của họ rất kỳ lạ và con người hiện đại dường như không thể hiểu được. Rất ít người Colombia biết được họ là ai và họ sống như thế nào. Họ luôn luôn tự xưng mình là "anh cả" và gọi tất cả con người là "em nhỏ".
Vùng đất của những lời tiên tri, huyền bí
Trước chuyến đi, nhà khoa học Colombia này cũng giới thiệu sơ qua cho GS. Quý nghe về tộc người Kogi và Sierra Nevada – địa bàn nơi bộ tộc này sinh sống. Vùng rừng quanh rặng Sierra Nevada gần như còn nguyên vẹn từ mấy ngàn năm nay. Rất ít người đặt chân đến nơi này. Đối với người dân vùng này thì Sierra Nevada được coi là chốn linh thiêng, ẩn chứa nhiều điều bí ẩn. Huyền thoại xứ này nói rằng đó là chỗ ở của các đấng thần linh, có nhiệm vụ che chở cho loài người, nơi mà người dân Nam Mỹ dù bạo gan đến mấy cũng không dám bén mảng đến vì sợ thần linh nơi đây quở phạt.
Làng của người Kogi nhìn từ trên cao. (ảnh: NVCC).
Sierra Nevada de Santa Marta cũng là dãy núi sát bờ biển cao nhất thế giới, nằm sát phía Tây Bắc Nam Mỹ, có vách dựng đứng, với rừng rậm bao phủ từ chân núi. Đỉnh núi có tuyết quanh năm ở độ cao 5.775m trên mặt biển. Dãy núi Sierra Nevada cũng là nơi cư trú của bộ tộc Kogi. Họ sống biệt lập, không giao tiếp với ai, cách biệt khỏi các nền văn minh ngày nay nhiều thế kỷ. Họ rất nghi kị những người khác bộ lạc. Người Kogi không muốn bất kỳ ai đến vùng sinh sống của họ. Họ hình như không muốn liên lạc hay tiếp xúc với bất kỳ người lạ nào. Họ thường rút dần lên vùng núi cao, định cư trong những khu rừng sâu thẳm, nơi mây và sương mù huyền ảo bao phủ quanh năm giúp họ cách biệt với mọi người.
Thế giới biết đến bộ lạc Kogi cũng là một sự tình cờ. Năm 1974, một phi công bay lạc trên khu rừng rậm Bắc Sierra đã phát hiện ở phía dưới, thấp thoáng trong rừng một công trình có hình tương tự như kim tự tháp. Tuy nhiên, kim tự tháp này không giống kim tự tháp Ai Cập hay các kim tự tháp khác thường thấy ở Nam Mỹ.
Nghe những lời giới thiệu về bộ tộc đặc biệt này, GS. Võ Quý dường như chỉ muốn bắt đầu ngay chuyến đi của mình. Ngay sáng hôm sau, Juan đưa cả đoàn lên núi Sierra Nevada. Phải mất gần một ngày ô tô leo dốc, cả đoàn mới đến được một thị tứ nhỏ bé là địa điểm cuối cùng có đường ô tô, ở độ cao khoảng 4.000m. Ở đây dân cư rất thưa thớt, phần lớn là người Colombia. Để đến được nơi người Kogi sinh sống còn phải mất hai ngày trèo núi cật lực.
Ngày đầu tiên, GS. Quý cùng những người bạn đường của mình phải trèo núi ít nhất 10 tiếng đồng hồ liên tục mới kịp đến nơi có thể hạ trại nghỉ qua đêm an toàn ở trong rừng. Ngày tiếp theo, họ phải đi 6 tiếng. Dọc đường trèo núi, băng rừng, GS. Quý mới hiểu được tại sao ngay khi mời TS Juan chỉ hỏi ông có đi bộ được không. Cũng là người ít nhiều đã quen đi bộ, trèo núi, làm việc trong rừng, nhưng chưa lần nào, ông lại trải qua một chặng đường vất vả, khó khăn như vậy. Vì khi ấy GS. Quý đã ngoài 60 tuổi nên được ưu tiên cưỡi một chú lừa. Tuy nhiên, ông cũng không dám cưỡi lên lưng lừa vì đường dốc, nhiều đá, rất dễ trượt ngã. Chỉ khi đến đoạn đi trên sống núi tương đối bằng phẳng, ông mới dám trèo lên lưng lừa trong chốc lát cho đỡ chồn chân.
Trên đường đi, thỉnh thoảng cả đoàn lại gặp một vài nền đất hay một vài túp lều nhỏ bỏ hoang không người ở. Hỏi người dẫn đường đi cùng, GS. Quý mới hay đó là những chỗ mà người Kogi đã bỏ đi để đến nới xa hơn, cao hơn, khi có người da trắng xuất hiện. Bước sang ngày thứ hai, đường đi dốc hơn, khó đi hơn, hai chân đau nhức mà GS. Quý cũng không dám ngồi nghỉ. Ông phải chặt một đôi gậy, mỗi tay một gậy để chống mới bước đi được...
(còn tiếp)...