Chỉ vài ngày nữa, những phát minh, nghiên cứu xuất sắc trong khoa học sẽ được vinh danh tại các buổi công bố giải Nobel năm 2024. Giải thưởng này được nhà khoa học người Thụy Điển Alfred Nobel lập ra cách đây hơn 1 thế kỷ nhằm tôn vinh các công trình đột phá trong khoa học.
Theo đài CNN, việc dự đoán người đoạt giải Nobel không phải là điều dễ vì danh sách rút gọn và những người được đề cử nhận giải vẫn là bí mật. Các tài liệu liên quan quá trình chọn người thắng giải sẽ được giữ kín suốt 50 năm.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, nhiều phát minh, nghiên cứu đã được giới chuyên môn đánh giá cao và cho rằng xứng đáng đoạt được giải Nobel danh giá. Dưới đây là một số nghiên cứu điển hình trong các lĩnh vực hóa học, sinh học, y học.
Bản đồ gene người đầu tiên
Năm 1990, dự án bản đồ gene người được khởi xướng và được hoàn thành vào năm 2003. Dự án có sự tham gia của hàng ngàn nhà nghiên cứu tại Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật và Trung Quốc.
Việc khám phá ra bản đồ gene người đã có tác động sâu rộng đến sinh học, y học và nhiều lĩnh vực khác. Tuy nhiên, theo CNN, một trong những lý do khiến dự án có thể không giành được giải Nobel là do số lượng quá lớn người tham gia vào dự án này.
Theo di chúc của nhà khoa học Nobel vào năm 1895, giải thưởng mang tên ông chỉ có thể vinh danh tối đa 3 người cho mỗi giải thưởng. Trong bối cảnh các nghiên cứu khoa học có sự hợp tác rộng rãi như ngày nay, tiêu chí này trở thành rào cản khiến một số nghiên cứu đột phá có nhiều người tham gia không thể đoạt được giải Nobel.
Nghiên cứu trong điều trị bệnh béo phì
Trên thế giới, trung bình cứ 8 người là có 1 người bị béo phì. Con số này tăng gấp đôi so với năm 1990. Trong bối cảnh đó, sự phát triển của các loại thuốc giảm cân mô phỏng hormone GLP-1 đã làm rung chuyển nền y học trong nhiều năm qua.
Cơ sở sản xuất bút tiêm hỗ trợ điều trị béo phì. (Ảnh: BLOOMBERG).
Loại thuốc trên giúp hạ đường huyết và kiềm chế cảm giác thèm ăn. Nó được đánh giá có khả năng mở ra một kỷ nguyên mới trong việc điều trị béo phì và các tình trạng liên quan như bệnh tiểu đường loại 2.
Ba nhà khoa học nghiên cứu ra loại thuốc trên là phó giáo sư Svetlana Mojsov, giáo sư Joel Habener và giáo sư Lotte Bjerre Knudsen. Nghiên cứu trên đã giành được Giải thưởng Nghiên cứu Y khoa Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2024.
Trí tuệ nhân tạo ứng dụng
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang biến đổi cuộc sống của con người với tốc độ chưa từng có.
Theo ông David Pendlebury, người đứng đầu bộ phận phân tích nghiên cứu tại Viện Thông tin Khoa học Clarivate (Mỹ), AI là lĩnh vực được nhiều nhà khoa học quan tâm và có nhiều nghiên cứu nổi bật. Tuy nhiên, chỉ có một vài nghiên cứu xứng đáng đoạt giải Nobel. Ông Pendlebury xác định những cá nhân "xứng đáng đoạt giải Nobel" bằng cách phân tích tần suất các nhà khoa học khác trích dẫn các bài báo khoa học quan trọng của họ trong suốt những năm qua.
Hai nhà khoa học nổi bật trong số này là ông Demis Hassabis và ông John Jumper. Hai ông là những người phát minh ra Cơ sở dữ liệu cấu trúc protein AlphaFold của Google DeepMind – chương trình AI giải mã cấu trúc 3D của protein từ các chuỗi axit amin. Cơ sở dữ liệu này được hơn 2 triệu nhà nghiên cứu trên khắp thế giới sử dụng.
Kể từ khi bài báo nổi bật của hai nhà khoa học trên được xuất bản vào năm 2021, nó đã được trích dẫn hơn 13.000 lần. Ông Pendlebury cho rằng đây là "con số đặc biệt". Theo đó, trong tổng số 61 triệu bài báo khoa học, chỉ có khoảng 500 bài được trích dẫn hơn 10.000 lần.
Ông Demis Hassabis (trái) và ông John Jumper nhận giải thưởng trong lễ trao giải Breakthrough vào tháng 4. (Ảnh: GETTY IMAGE).
Ông Jumper và ông Hassabis đã giành được giải thưởng y khoa Lasker năm 2023 và giải thưởng Breakthrough năm 2024. Theo ông Pendlebury, hai nhà khoa học trên cùng với ông David Baker – giám đốc Viện Thiết kế Protein tại Trường Y khoa ĐH Washington, người đã đặt nền móng cho AlphaFold – xứng đáng đoạt giải Nobel hóa học trong tương lai.
Nghiên cứu về hệ vi sinh vật đường ruột
Chúng ta không đơn độc trong chính cơ thể mình. Hàng nghìn tỉ vi khuẩn sống trên và trong cơ thể con người, được gọi chung có hệ vi sinh vật ở người.
Với những tiến bộ trong giải trình tự gene trong hai thập niên qua, các nhà khoa học đã có thể hiểu rõ hơn về việc những vi khuẩn này làm gì, cách chúng giao tiếp với nhau và tương tác với các tế bào của con người, đặc biệt là trong ruột.
Ông Pendlebury cho rằng lĩnh vực nghiên cứu này xứng đáng đoạt giải Nobel. Trong đó, tiến sĩ Jeffrey Gordon là người tiên phong trong lĩnh vực này.
Ông Gordon đã nỗ lực tìm hiểu hệ vi sinh vật đường ruột ở người và cách chúng định hình sức khỏe con người, bắt đầu bằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên chuột. Ông là người đứng đầu công trình nghiên cứu phát hiện mối quan hệ giữa hệ vi sinh vật đường ruột và tình trạng suy dinh dưỡng, vốn ảnh hưởng đến gần 200 triệu trẻ em trên toàn cầu.
Ngoài ra, ông cũng đang phát triển các biện pháp can thiệp bằng thực phẩm nhằm cải thiện sức khỏe đường ruột.
Nghiên cứu về nguyên nhân gây ung thư
Vào những năm 1970, các nhà khoa học phát hiện ra rằng ung thư đôi khi là do di truyền trong gia đình. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, đối với ung thư vú, nhiều người chưa thừa nhận rằng yếu tố di truyền có thể gây bệnh này.
Thời điểm đó, với nền tảng nghiên cứu về sự khác biệt về mặt di truyền giữa con người và tinh tinh, bà Mary-Claire King – hiện là giáo sư y khoa và tại Khoa Y Đại học Washington – đã có một cách tiếp cận mới về vấn đề này.
Bà Mary-Claire King và Tổng thống Barack Obama tại lễ trao Huân chương Khoa học Quốc gia Mỹ ở Nhà Trắng vào tháng 5-2016. (Ảnh: GETTY IMAGES).
Theo đó, bà King đã dành 17 năm để phát hiện và xác định vai trò của đột biến gene BRCA1 trong ung thư vú và ung thư buồng trứng.
Khám phá này đã giúp các bác sĩ có thể xác định những phụ nữ có nguy cơ mắc ung thư vú cao thông qua xét nghiệm di truyền. Ngoài ra, nó cũng giúp đề ra bước cần thiết để giảm nguy cơ mắc bệnh, chẳng hạn sàng lọc bổ sung và phẫu thuật phòng ngừa.