TS.BS Trương Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam, cho biết quy trình chạy thận an toàn trải qua rất nhiều khâu. Bệnh nhân trước khi chạy thận nhất là những người lần đầu tiên điều trị bằng phương pháp này phải chuẩn bị từ vài tuần tới vài tháng.
Trước khi được chạy thận, bệnh nhân phải được tiếp cận mạch máu (a vascular access). Bác sĩ sẽ dùng kim dẫn một lượng nhỏ máu ra ngoài cơ thể, chạy tới máy chạy thận và từ máy chạy thận chạy lại vào trong cơ thể thông qua một cây kim khác. Vùng được đưa kim vào cần được hồi phục hoàn toàn trước khi việc chạy thận bắt đầu.
Hiện nay, có 3 cách tiếp cận mạch máu, qua lỗ thông động tĩnh mạch (Arteriovenous (AV) fistula), qua ống thông nối động - tĩnh mạch nhân tạo (AV graft), đặt đường truyền tĩnh mạch trung tâm.
“Khâu chuẩn bị trước chạy thận tiến hành rất kỹ như cân nặng của bệnh nhân, huyết áp, mạch, nhiệt độ có đủ điều kiện để tiến hành phương pháp này hay không. Nếu bệnh nhân đủ điều kiện, bác sĩ sẽ tiến hành khử trùng vùng tiếp cận máu”, TS.Bs Trương Hồng Sơn nói.
Trong khi chạy thận, bệnh nhân được đưa vào vùng tiếp cận mạch máu 2 cây kim. Mỗi cây kim sẽ được nối với một ống đàn hồi và nối với máy chạy thận. Thông qua một ống, máy chạy thận sẽ lọc một vài ml máu một lần, cho phép chất thải và chất lỏng từ máu đi vào một chất lỏng làm sạch được gọi là chất thẩm tách (dialysate). Máu được lọc sẽ trở lại cơ thể thông qua ống thứ hai.
Bệnh nhân đang được lọc thận nhân tạo tại khoa Thận nhân tạo, Bệnh viện Bạch Mai. (Ảnh: HQ).
TS.BS Trương Hồng Sơn cho biết với người chạy thận dưới 3 lần/tuần, khi máu chạy ra khỏi cơ thể có thể sẽ xuất hiện triệu chứng buồn nôn, đau bụng, việc này có thể được điều chỉnh bằng cách yêu cầu bác sĩ điều chỉnh tốc độ lọc máu, loại thuốc hoặc loại chất thẩm tách sử dụng. Trong quá trình chạy thận, huyết áp và nhịp tim thay đổi rất nhiều, yêu cầu bác sĩ phải theo dõi sát sao.
Sau khi chạy thận xong, bệnh nhân được rút hai kim ra khỏi tiếp cận mạch máu và băng lại. Người bệnh sẽ được cân lại một lần nữa sau đó có thể trở về nhà sinh hoạt bình thường, đợi đến lần chạy thận tiếp theo.
Quá trình thực hiện phương pháp này luôn cần có sự giám sát của bác sĩ để xử lý những tình huống bất ngờ có thể xảy ra.
Quy trình chạy thận
Chuẩn bị
Chuẩn bị cho bệnh nhân chạy thận nhân tạo bắt đầu vài tuần đến vài tháng trước khi thủ tục đầu tiên. Để cho phép truy cập dễ dàng vào máu, một bác sĩ phẫu thuật sẽ tạo ra một nơi truy cập mạch máu. Đây là nơi ở bên ngoài của cơ thể, nơi máu được lấy ra để chạy thận nhân tạo và sau đó quay trở lại. Việc truy cập phẫu thuật cần có thời gian để chữa lành trước khi bắt đầu điều trị chạy thận nhân tạo.
Ba loại truy cập được sử dụng
Lỗ động tĩnh mạch (AV). Lỗ AV, phẫu thuật tạo ra một kết nối giữa động mạch và tĩnh mạch, thường là ở cẳng tay của cánh tay không thuận. Đây là loại ưa thích của truy cập.
AV ghép. Nếu các mạch máu là quá nhỏ để tạo thành một lỗ rò AV, bác sĩ phẫu thuật thay vì có thể tạo ra một đường dẫn giữa một động mạch và tĩnh mạch, sử dụng một ống linh hoạt tổng hợp được gọi là ghép, đôi khi được gọi là ghép cây cầu tổng hợp.
Ống thông tĩnh mạch trung ương. Nếu cần chạy thận nhân tạo cấp cứu, bác sĩ phẫu thuật có thể chèn một ống nhựa (ống thông) vào một tĩnh mạch lớn ở cổ hoặc gần háng. Ống thông là tạm thời.
Quá trình lọc máu
Bệnh nhân chạy thận nhân tạo. (Ảnh minh họa).
Trong quá trình lọc máu, có hai cây kim được đưa vào cánh tay thông qua truy cập và ghi sẵn tại chỗ để duy trì an toàn. Mỗi kim được gắn vào một ống nhựa dẻo, kết nối với một máy tính được gọi là 1 dialyzer. Dialyzer lọc máu một vài ounce tại một thời điểm, cho phép chất thải và các chất lỏng thêm để đi từ máu vào trong một chất lỏng làm sạch dialysate. Máu được lọc trở lại cơ thể thông qua kim khác.
Trong quá trình điều trị, ngồi hoặc dựa ngửa trên ghế trong khi máu chảy qua các dialyzer. Có thể sử dụng thời gian để xem truyền hình, đọc, giấc ngủ ngắn hoặc thực hiện các cuộc gọi điện thoại. Nếu nhận được chạy thận nhân tạo vào ban đêm, có thể ngủ trong suốt quá trình.
Chạy thận nhân tạo không làm tổn thương bệnh nhân, nhưng có thể gặp chuột rút ở bụng và buồn nôn khi chất lỏng dư thừa được lấy ra từ cơ thể - đặc biệt là nếu trải qua lọc máu ba lần một tuần (chạy thận nhân tạo thông thường) chứ không phải là sáu hoặc bảy lần một tuần (chạy thận nhân tạo hàng ngày).
Bởi vì huyết áp và nhịp tim có thể dao động vì chất lỏng dư thừa được rút ra từ cơ thể, áp lực máu và nhịp tim sẽ được kiểm tra nhiều lần trong thời gian điều trị.
Sau khi chạy thận nhân tạo, kim được loại bỏ từ nơi truy cập và áp suất được áp cho để ngăn chảy máu.
Kết quả
Nếu đã có suy thận đột ngột hoặc cấp tính, có thể cần phải chạy thận nhân tạo chỉ trong một thời gian ngắn cho đến khi thận phục hồi. Nhưng hầu hết mọi người suy thận mãn cần chạy thận nhân tạo cho phần còn lại của cuộc sống của họ trừ khi họ có thể có được ghép thận.
Mặc dù chạy thận nhân tạo thông thường phổ biến hơn, một số nghiên cứu cho rằng chạy thận nhân tạo thường xuyên hơn liên quan đến chất lượng cuộc sống tốt hơn, tăng phúc lợi và các triệu chứng giảm. Thèm ăn, mô hình ngủ, mức độ năng lượng và khả năng tập trung có thể cải thiện, trong khi các triệu chứng như chuột rút, đau đầu và khó thở là ít có khả năng.
Bệnh nhân nào sẽ phải chạy thận?
Theo TS.BS Trương Hồng Sơn, phương pháp này được chỉ định cho những bệnh nhân thận mạn tính và tổn thương thận cấp (suy thận cấp). Những bệnh lý này khiến thận mất khả năng lọc và loại bỏ lượng dịch dư thừa ra khỏi cơ thể. Chạy thận nhân tạo, hay còn gọi là lọc máu, là một trong những cách điều trị tình trạng suy thận.
Cách này làm giúp loại bỏ các chất cặn bã như ure ra khỏi máu, lượng dịch thừa ra khỏi cơ thể, duy trì sự cân bằng điện giải. Đây là những chức năng một quả thận đang mắc bệnh lý không thể làm được.
Khi bệnh nhân xuất hiện những triệu chứng sau sẽ được chỉ định chạy thận:
- Xuất hiện các dấu hiệu của hội chứng ure (uremic syndrome) như buồn nôn, nôn mửa, mất cảm giác ngon miệng, mệt mỏi.
- Tăng kali máu.
- Có dấu hiệu cho thấy thận không đủ khả năng loại bỏ lượng dịch thừa ra khỏi có thể như bị phù.
- Tăng axit máu.
- Viêm màng ngoài tim.
“Chạy thận nhân tạo có thể được chỉ định cho một số trường hợp ngộ độc cấp, trước khi thận mất hoàn toàn chức năng và có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng”, TS Sơn cho hay.
Quá trình thực hiện phương pháp này có thể xảy ra những tai biến như tụt huyết áp, chuột rút, buồn nôn, nôn, nhức đầu, đau ngực, ngứa và ớn lạnh. Biến chứng ít gặp hơn là hội chứng mất cân bằng, phản ứng dị ứng (phản ứng màng lọc), rối loạn nhịp tim, chèn ép tim…
Lưu ý khi chạy thận nhân tạo để lọc máu.