Mọi người sớm nhận ra rằng mặc dù amiăng được sử dụng rộng rãi làm vật liệu xây dựng trên khắp thế giới nhưng những mối nguy hiểm tiềm ẩn của nó có thể gây ra mối đe dọa rất lớn đối với cuộc sống và sức khỏe con người. Mỗi năm có gần 240.000 người khắp thế giới mắc phải những căn bệnh và tử vong vì amiăng, bởi vậy dù có bao nhiêu ưu điểm thì cũng không thể che giấu được sự thực rằng amiăng là một loại vật liệu có hại đối với sức khỏe của con người.
Amiăng là gì?
Amiăng là một nguồn tài nguyên khoáng sản tự nhiên, không phải là vật liệu tổng hợp. Nó chứa một số lượng lớn sợi có thể tách thành sợi đàn hồi. Những sợi này chủ yếu bao gồm các khoáng chất silicat và có màu xanh lam, trắng, xanh lục hoặc vàng, nếu xé mạnh sẽ có được những sợi chỉ trắng.
Những sợi này giống như bông, có đặc tính đàn hồi mạnh, cực kỳ bền, có khả năng chịu nhiệt, cháy, mài mòn và hóa chất cao. Vì vậy, xét từ góc độ vật liệu xây dựng, amiăng quả thực là vật liệu cách nhiệt, chống cháy rất tốt.
Việc sử dụng amiăng có thể bắt nguồn từ thời Ai Cập cổ đại hơn 6.000 năm trước. Người Ai Cập cổ đại đã sử dụng vải amiăng làm tấm vải liệm cho Pharaoh. Ngoài ra, nó còn được sử dụng để làm dây thừng và bấc.
Amiăng là silicat kép của Canxi (Ca) và Magie (Mg), chứa SiO2 có trong tự nhiên.
Trong thời hiện đại, amiăng có nhiều ứng dụng trong thương mại, tiện ích công cộng và cơ sở công nghiệp, chẳng hạn các mặt hàng dệt amiăng chống cháy, cũng như các sản phẩm từ xi măng amiăng như ống nước và ván cách nhiệt, cũng như các vật liệu cách nhiệt khác nhau, được sử dụng rộng rãi trong xây dựng, thiết bị điện, ô tô và các sản phẩm gia dụng. Ngoài những đặc tính tốt và sản lượng lớn, amiăng còn có giá cực kỳ rẻ.
Ở trạng thái tĩnh, amiăng vô hại nhưng khi bay lơ lửng trong không khí và bị hít vào phổi, nó sẽ tồn tại vĩnh viễn trong phổi của bạn, gây kích ứng và làm tổn thương mô phổi, khiến phổi bị cứng, cuối cùng không thể co bóp và giãn nở bình thường, khiến bạn không thể thở được.
Amiăng là một loại tinh thể dạng sợi tự nhiên với các ưu điểm về cách nhiệt, chịu nhiệt độ cao và chống ăn mòn.
Amiăng trong môi trường gia đình
Amiăng được sử dụng ở nhiều môi trường khác nhau, nhưng trong môi trường gia đình chủ yếu đến từ ba khía cạnh sau:
1. Sản phẩm amiăng: Sợi amiăng, dây amiăng, đai amiăng, giấy amiăng, vải amiăng, ống xi măng amiăng, tấm xi măng amiăng,… trong cuộc sống thường ngày thường gặp ở nhiều gia đình nên nhiều người dễ dàng tiếp xúc với amiăng.
2. Xây dựng và nhà ở: Amiăng được sử dụng phổ biến nhất trong xây dựng ở nhiều quốc gia, trong đó có cả Việt Nam như mái ngói xi măng amiăng, mũ chưng cất amiăng, tường ngoài xi măng amiăng, tấm xi măng amiăng, cửa chống cháy amiăng, v.v. Ngoài ra, amiăng là chất kết dính, vì vậy nó có thể được tìm thấy trong giấy dán tường, gạch lát, trần nhà, mặt bàn bếp... Như đã đề cập trước đó, amiăng vô hại với cơ thể ở trạng thái tĩnh, nhưng khi thời gian trôi qua, nhiệt độ và độ ẩm thay đổi, chất kết dính sẽ trở nên giòn và phân hủy, đồng thời các sợi amiăng bên trong có thể bị thải ra không khí.
3. Phụ tùng ô tô: Amiăng còn có thể được sử dụng trong lĩnh vực ô tô để chế tạo má phanh, bộ ly hợp, gioăng ống xả và các phụ kiện khác bằng amiăng. Mỗi khi người lái khởi động xe hoặc đạp phanh sẽ thải ra các hạt amiăng có hại.
Trong khi nhiều quốc gia phát triển đã cấm sử dụng và tiêu thụ mọi hình thức amiăng thì một số quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển và ở Việt Nam thì amiăng trắng vẫn tiếp tục được sử dụng.
Tác hại của amiăng đối với cơ thể
Amiăng đã được chứng minh là chất gây ung thư và tất cả các dạng amiăng đều có thể gây ung thư. Con đường chính mà cơ thể con người hấp thụ amiăng là qua hít thở không khí có chứa sợi amiăng. Nồng độ amiăng trong môi trường càng lớn hoặc thời gian tiếp xúc với amiăng càng lâu thì tác hại càng lớn.
Hít phải bụi, sợi amiăng không chỉ gây xơ phổi, hình thành bụi phổi mà còn gây ung thư phổi phế quản, u trung biểu mô màng phổi, màng bụng và các khối u ác tính khác. Sau 40 năm nghiên cứu, từ năm 1973 thì Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), một chi nhánh của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đã tuyên bố amiăng là loại chất gây ung thư hàng đầu.
Amiăng xâm nhập vào cơ thể và gây hại chủ yếu qua đường hô hấp, khi người lao động và người sử dụng hít phải bụi hô hấp có chứa bụi amiăng phát tán trong môi trường.
Năm 2003, Tổ chức Lao động Thế giới (ILO) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến nghị việc cần quan tâm đặc biệt tới việc loại trừ các bệnh liên quan đến amiăng. Năm 2007 Nghị quyết của WHO đã kêu gọi có những chiến dịch toàn cầu để loại bỏ các bệnh liên quan đến amiăng.
Tạp chí chuyên đề số 100C của IARC năm 2012 đã kết luận sau khi rà soát hàng trăm nghiên cứu đã được đăng trên các tạp chí quốc tế như sau: “Mặc dù có sự khác biệt về mức độ độc hại trong các nghiên cứu của nhiều tác giả được công bố, nhưng kết luận chung là tất cả các loại amiăng, bao gồm cả amiăng trắng, đều gây ung thư” và không có ngưỡng an toàn cho các chất gây ung thư. Các nước Mỹ, Đức, Úc, Liên minh Châu Âu đều khẳng định tất cả các loại amiăng bao gồm cả amiăng trắng là chất gây ung thư ở người.
Canada từng là quốc gia sản xuất amiăng lớn nhất nhưng sức khỏe của người dân đã bị ảnh hưởng rất nhiều bởi amiăng Sau đó, nhiều nước Châu u và Châu Mỹ cũng bắt đầu hạn chế sử dụng chất này. Hoa Kỳ, Nhật Bản và các quốc gia khác đã cấm sử dụng amiăng.
Các triệu chứng của bệnh liên quan đến amiăng bao gồm: khó thở và mảng màng phổi có thể được phát hiện bằng tia X. Nghiên cứu cho thấy hút thuốc có thể làm tăng nguy cơ ung thư phổi amiăng.
Tuy nhiên, không giống như các chất độc hại khác có thời gian ủ bệnh ngắn và gây hại cho cơ thể con người, tác hại của amiăng đối với cơ thể con người thường phải mất nhiều thời gian mới được phát hiện. Khi cơ thể con người tiếp xúc với lượng lớn amiăng, bệnh bụi phổi amiăng sẽ chỉ xuất hiện sau vài năm, thậm chí nhiều thập kỷ. Trong hầu hết các trường hợp, các triệu chứng của bệnh bụi phổi amiăng phải mất từ 20 đến 30 năm mới phát triển. Ví dụ, những người thợ mỏ amiăng và công nhân xây dựng tiếp xúc với amiăng trong thời gian dài có thời gian ủ bệnh khoảng 12 đến 20 năm.
Làm thế nào để giảm hàm lượng amiăng trong môi trường gia đình một cách hiệu quả?
1. Sử dụng hệ thông gió nhiều hơn. Đặc biệt đối với những ngôi nhà mới cải tạo và nội thất mới mua, cần duy trì hệ thống thông gió tốt trong nhà.
2. Hút bụi thường xuyên. Sử dụng máy hút bụi có bộ lọc HEPA để hút khô sàn và tường nhà bạn mỗi tuần. Hút bụi khô thường xuyên có thể loại bỏ amiăng khỏi bề mặt, sau đó lau bề mặt bằng giẻ ẩm để loại bỏ mọi hạt amiăng có thể còn sót lại trên đó trong quá trình hút bụi.
3. Tránh ở lại công trường hoặc những nơi có sản phẩm amiăng trong thời gian dài, nếu cần thiết phải đeo khẩu trang và thực hiện các biện pháp bảo vệ.