Hình dung, tưởng tượng trong suy nghĩ là một năng lực mang lại nhiều lợi ích. Năng lực này có được từ sự kết hợp giữa bẩm sinh và trải nghiệm thực tế.
Hãy thử tưởng tượng một trận đá bóng có tỷ số hòa và hai đội chuẩn bị đá luân lưu. Đám đông khán giả hò hét phấn khích, còn đội bóng đang trông chờ vào đôi chân của bạn mang lại chiến thắng cho cả đội. Trong tình huống đó, bạn có thể hình dung điều sẽ xảy ra qua các chi tiết hình ảnh và diễn biến cụ thể không?
Một số người có thể hình dung các sự vật, diễn biến một cách chính xác, trong khi người khác lại không thể làm như vậy (Ảnh: Getty Images).
Các nhà khoa học đang cố gắng để hiểu được vì sao một số người có thể hình dung trong não các tình huống như vậy một cách dễ dàng, trong khi người khác lại không thể, hoặc ngay cả một người cũng tùy từng thời điểm mà có khả năng này tốt hơn hoặc kém hơn lúc khác.
Bộ não và xây dựng hình ảnh tưởng tượng
Xây dựng hình ảnh tưởng tượng là khả năng mường tượng các vật và tình huống trong đầu mà không cần dữ liệu đầu vào thực tế.
Chẳng hạn khi bạn nghĩ đến một người bạn thân, lập tức hình ảnh khuôn mặt người đó hiện ra trong suy nghĩ của bạn mà không cần nhìn thấy người đó trước mặt. Khi bạn mơ tưởng đến một kỳ nghỉ sắp tới, bạn có thể thấy mình đang ở một bãi biển tươi đẹp.
Một cầu thủ bóng đá chuẩn bị đá quả phạt đền có thể hình dung ra chính mình như đang xem một đoạn video, hoặc thậm chí còn ngửi thấy mùi mặt cỏ hoặc nghe thấy tiếng reo hò của khán giả.
Vùng vỏ não thị giác ảnh hưởng đến cả xây dựng hình ảnh hiện thực và hình ảnh tưởng tượng (Ảnh: Coxer/Wiki).
Các nhà khoa học tin rằng vỏ não thị giác sơ cấp, nằm ở phía sau não, có liên quan đến xây dựng hình ảnh tưởng tượng. Đây cũng là phần não xử lý thông tin hình ảnh do mắt thu nhận thực tế.
Một vùng não khác nằm ở ngay trước trán cũng tham gia vào xây dựng hình ảnh tưởng tượng. Đây chính là vỏ não trước trán, chịu trách nhiệm về các chức năng điều khiển, tức là các kỹ năng tâm thần cấp cao để bạn có thể tập trung, lên kế hoạch, tổ chức và suy luận. Các kỹ năng này ít nhiều có liên quan đến khả năng xây dựng hình ảnh tưởng tượng của mỗi người.
Vỏ não trước trán kiểm soát các chức năng điều khiển (Ảnh: Viện Sức khỏe tâm thần quốc gia Mỹ/ Wiki).
Trải nghiệm và ghi nhớ
Hầu hết các vùng não đều hoạt động như nhau cả khi bạn đang trải nghiệm thực tế một điều gì đó cũng như khi bạn hình dung nó trong đầu.
Ví dụ khi bạn trực tiếp nhìn thấy một cảnh đẹp, não của bạn tạo ra một ký ức về hình ảnh đó; nhưng ký ức này không chỉ đơn giản được lưu vào một nơi trong não, mà nó được tạo ra khi hàng nghìn tế bào não cùng hoạt động tương tác với nhau.
Sau này, khi một âm thanh, mùi hương hay hình ảnh gợi nhắc đến cảnh đẹp đó, mạng lưới các tế bào não lại được kích hoạt và bạn có thể nhìn thấy cảnh đẹp đó rất rõ ràng trong đầu như thể bạn đang thực sự đứng ở nơi đó.
Lợi ích của xây dựng hình ảnh tưởng tượng
Khả năng hình dung trong tâm trí rất có ích. Hãy nhìn gương mặt của một vận động viên thể dục dụng cụ để thấy sự tập trung của anh ấy trước bài thi. Dường như vận động viên này đang mường tượng chính mình thực hiện một động tác hoàn hảo trong lúc tập luyện.
Mỗi khi tập luyện, các vùng não nào được sử dụng thì việc hình dung lúc này, lúc đang chuẩn bị bước vào bài thi đấu, cũng kích hoạt chính các vùng não đó, giúp cho anh ta tự tin và bộ não được chuẩn bị lặp lại những điều đã mang lại thành công trước đó.
Xây dựng hình ảnh tưởng tượng có thể giúp các vận động viên thực hiện các động tác khó (Ảnh: Koki Nagahama/ Getty Images).
Các vận động viên có thể sử dụng khả năng hình dung để giúp họ hình thành các kỹ năng một cách nhanh chóng mà đỡ tốn công hơn. Các kỹ sư và thợ máy có thể sử dụng khả năng này để sửa chữa và thiết kế đồ vật. Việc hình dung trong não còn giúp người ốm học lại cách vận động cơ thể nhanh chóng hơn sau khi não bị tổn thương.
Tương tác bẩm sinh - trải nghiệm
Nếu bạn thấy khó khăn khi cần hình dung trong đầu thì cũng không phải vấn đề gì. Khả năng này là kết quả của sự kết hợp giữa năng lực hoạt động của não và trải nghiệm thực tế trong cuộc sống.
Ví dụ những người lái taxi cần xác định phương hướng trên những đường phố phức tạp và theo thời gian, kinh nghiệm tác động đến sự thay đổi trong cấu trúc não của họ. Cụ thể là hồi hải mã trong não của họ to lên. Đây là vùng não liên quan đến trí nhớ.
Các nhà khoa học tin rằng quá trình đào tạo có bài luyện tập hình dung bản đồ các con phố quanh co giúp họ hình dung tốt hơn, tác động đến hồi hải mã, và ngược lại, vùng não này phát triển lại giúp họ tăng cường kỹ năng xác định phương hướng.
Ngoài ra, việc quan sát người khác thực hiện một hoạt động thể chất cũng kích thích các vùng não tương tự như việc tạo ra hình ảnh tưởng tượng bên trong não của bạn.
Nếu bạn muốn có khả năng làm điều gì đó thì xem video người khác làm cũng có tác dụng như việc hình dung chính bạn đang làm việc đó. Vì thế, ngay cả khi bạn không có khả năng bẩm sinh xây dựng hình ảnh trong suy nghĩ thì vẫn có nhiều cách để cải thiện năng lực này.