Một nhà khoa học Trung Quốc đã dấy lên hoài nghi và hoang mang trong khắp cộng đồng khoa học quốc tế khi tuyên bố rằng ông đã chỉnh sửa DNA phôi người để tạo ra cặp bé gái sinh đôi, Lulu và Nana. Ông cho biết hai bé đã "khóc chào đời khoẻ mạnh như bất kỳ trẻ sơ sinh nào" cách đây vài tuần.
Theo Washington Post, thử nghiệm gây tranh cãi này được He Jiankui thuộc Đại học Khoa học và Công nghệ Nam Trung Quốc công bố rộng rãi thông qua các phương tiện truyền thông và các video đăng tải trên mạng. Ngay lập tức, nó đã bị nhiều nhà khoa học trên toàn thế giới chỉ trích và gọi là "thử nghiệm nhân loại vô lại". Hơn 120 nhà khoa học Trung Quốc trong một lá thư đã gọi thử nghiệm này là "điên rồ", bổ sung rằng nó là một cú đánh trời giáng vào thanh danh toàn cầu của khoa học Trung Quốc. Đại học Nam Trung Quốc trong một thông cáo nói rằng họ sẽ điều tra cuộc thử nghiệm mà rõ ràng là đã "vi phạm nghiêm trọng đạo đức và quy tắc ứng xử của nhà trường".
Ông He Jiankui.
Tuyên bố chưa được xác minh của ông He được đưa ra đêm trước khi diễn ra một hội nghị thượng đỉnh quốc tế dành riêng cho thảo luận về khoa học và đạo đức mới nổi xung quanh việc chỉnh sửa gene – một công cụ mạnh mẽ giúp các nhà khoa học có khả năng điều chỉnh các đặc điểm và loại bỏ các bệnh di truyền, nhưng cũng đồng thời dấy lên lo ngại về "những đứa trẻ được thiết kế ra". Bằng việc chỉnh sửa DNA của phôi người, các nhà khoa học không chỉ thay đổi gen ở một người, mà còn cả khả năng sinh sản của chúng – và nói chung là thay đổi loài người.
Ông Eric Topol, người sáng lập và giám đốc Viện Nghiên cứu Scripps cho rằng ông đã thấy một số dữ liệu đằng sau thử nghiệm và người đàn ông Trung Quốc trong video [công bố thử nghiệm] hẳn là phải "mặt dày", liều lĩnh bởi theo ông "Về cơ bản lần đầu tiên trong lịch sử, anh ta đã sử dụng công cụ mạnh mẽ này [chỉnh sửa gen] một cách liều lĩnh không có lý do chính đáng nào".
Tiền thân là một nhà vật lý, He Jiankui cho phóng viên hãng AP biết rằng phôi từ bảy cặp vợ chồng đã trải qua thụ tinh trong ống nghiệm đã được chỉnh sửa. Ông đã sử dụng một công cụ gọi là CRISPR-Cas9 có thể làm cho các mục tiêu cắt giảm DNA - để vô hiệu hóa một gene cho phép HIV lây nhiễm các tế bào - với một thai kỳ thành công cho đến nay.
Ông He hiện chưa có phát biểu gì thêm ngoài công bố hôm thứ Hai. Ông dự kiến sẽ trình bày tại hội nghị vào ngày mai. David Baltimore là một nhà sinh vật học người Mỹ, người đoạt giải Nobel năm 1975 về Sinh lý học hoặc Y khoa sẽ có bài phát biểu tại hội nghị này.
"Chúng ta thậm chí có thể sẽ được nghe về nỗ lực để áp dụng chỉnh sửa bộ gene của phôi người, làm gia tăng những đứa trẻ mang gene chỉnh sửa", ông Baltimore nói.
"Tôi nghĩ rằng điều này chỉ cho thấy bây giờ là lúc chúng ta phải bàn về đạo đức của việc chỉnh sửa bộ gen, bởi vì thế giới có thể không chờ đợi", Insoo Hyun, một nhà sinh vật học tại Đại học Case Western Reserve cho biết. "Chúng ta không biết điều này chính xác bao nhiêu phần trăm hay đã được xác minh chưa. Đây là một loại. . . tin đồn vào thời điểm này. . . còn về góc độ khoa học và y tế, tôi không nghĩ có một thử nghiệm như vậy".
Thí nghiệm này lần đầu tiên được đưa tin trên tạp chí MIT Technology Review và hãng tin AP. Theo một mô tả về dự án được đăng trực tuyến, He đã tạo ra phôi thai từ các cặp vợ chồng có cha bị nhiễm HIV. Việc sử dụng công nghệ này ngay lập tức đặt ra câu hỏi từ các nhà đạo đức vì có nhiều cách khác để ngăn ngừa lây nhiễm HIV cho thai nhi, và nhiều người cho rằng các ứng dụng đầu tiên về chỉnh sửa gen nên được dành riêng cho các bệnh chết người mà không có lựa chọn điều trị. Trong một video được đăng tải trên YouTube, ông He nói rằng chỉ có một gen duy nhất đã được thay đổi, nhưng việc chỉnh sửa gen mục đích chính là để ngăn chặn các hiệu ứng di truyền ngoài ý muốn có thể gây ra mối lo ngại - cho trẻ em hoặc nhóm gen của con người nếu trẻ lớn lên truyền lại cho con cháu họ.
Trong một loạt video được đăng trên YouTube, ông He giải thích rằng thử nghiệm của ông đã thành công và việc chỉnh sửa gen đã không thực hiện bất kỳ thay đổi không chủ ý nào đối với DNA của trẻ em. Tuy nhiên, ông Topol cho rằng "thực sự là không thể" đưa ra tuyên bố như vậy và nói thêm rằng con của Nana và Lulu sẽ bị ảnh hưởng theo những cách mà không ai hoàn toàn hiểu được.
Ông He, cũng là người sáng lập và chủ tịch Direct Genomics, một công ty giải trình tự DNA, đã tìm cách phân biệt bản thân với những người sẽ tinh chỉnh một cách liều lĩnh bộ gen để tạo ra những đứa trẻ thiết kế.
"Phẫu thuật gene là và nên vẫn là một công nghệ để chữa bệnh. Tăng cường chỉ số IQ hoặc chọn màu tóc hay màu mắt không phải là điều mà những bậc phụ huynh yêu con được làm. Điều đó nên bị cấm", ông nói trong một trong các video. "Tôi hiểu công việc của tôi sẽ gây tranh cãi, nhưng tôi tin rằng các gia đình cần công nghệ này, và tôi sẵn sàng chấp nhận những lời chỉ trích cho họ".
Thông báo thí nghiệm khoa học công khai trên mạng là rất trái với thông lệ, khi không có dữ liệu hỗ trợ được cung cấp để xác minh các công bố và không đệ trình lên quy trình đánh giá ngang hàng truyền thống. Nó đặt ra các câu hỏi sâu sắc đối với các nhà khoa học về việc liệu các kênh giám sát nghiên cứu truyền thống có được tuân theo hay không, cũng như biết tin tưởng gì ở thí nghiệm và kết quả của nó. Ông He đã đăng một mẫu đơn phê chuẩn đạo đức y tế từ Bệnh viện Sản Nhi Thâm Quyến HarMoniCare cho thử nghiệm trên trang web của mình.
Jennifer Doudna, một trong những người tiên phong trong việc chỉnh sửa bộ gen từ Đại học California, Berkeley, nói rằng thí nghiệm của nhà khoa học Trung Quốc dường như là một "sự phá vỡ" cách tiếp cận thận trọng và minh bạch do các nhà lãnh đạo quốc tế đề xuất. "Việc thiếu minh bạch và coi thường rủi ro là cực kỳ đáng quan ngại. Có những cách an toàn và hiệu quả để bảo vệ trẻ em khỏi lây nhiễm HIV, vì vậy nghiên cứu được báo cáo dường như không giải quyết được nhu cầu y tế chưa được đáp ứng", Doudna nói.
Feng Zhang, một nhà lãnh đạo trong lĩnh vực chỉnh sửa gen từ Viện Broad, đã kêu gọi một lệnh cấm cấy phôi đã chỉnh sửa cho đến khi yêu cầu an toàn được thiết lập.
Jeffrey Kahn, giám đốc Viện Sinh học học của Johns Hopkins Berman, nói: "Nếu đúng như báo đưa tin thì đó là một thử nghiệm cực kỳ sơ khai và đáng ngờ trong việc tạo ra trẻ em biến đổi gene".
Khi hội nghị thượng đỉnh chỉnh sửa gen quốc tế được tổ chức hồi năm 2015, các nhà khoa học đã kết luận hội nghị bằng một tuyên bố gọi việc chỉnh sửa phôi người là "vô trách nhiệm" cho đến khi có sự đồng thuận rộng rãi về tính thích hợp của bất kỳ mục đích sử dụng nào.
"Trong khi mỗi quốc gia có thẩm quyền để điều chỉnh các hoạt động thuộc thẩm quyền của mình, bộ gen của con người được chia sẻ giữa tất cả các quốc gia", tuyên bố hội nghị năm 2015 nêu.
Matthew Porteus, bác sĩ nhi khoa và là nhà khoa học tế bào gốc tại Đại học Stanford, người trong ban tổ chức cuộc họp ở Hồng Kông vào ngày mai, nói rằng tuyên bố về thử nghiệm của ông He cho thấy những điểm yếu của hệ thống pháp lý hiện hành. "Đây không phải là cách tôi muốn thấy sự tiến bộ của khoa học. Tôi có những lo ngại nghiêm trọng", ông Porteus nói.
Đại học Khoa học và Công nghệ phía Nam cho biết trong một tuyên bố rằng ông He đang nghỉ phép không lương và lên án thí nghiệm, nói rằng trường đại học đã "rất sốc" khi biết tin tức và đã tổ chức một cuộc họp khẩn cấp. Nghiên cứu được tiến hành ngoài khuôn viên trường, và các trường đại học đã không biết về dự án.
Theo AP, tham gia vào thí nghiệm này còn có ông Michael Deem, một giáo sư sinh học tại Đại học Rice. Đại học Rice cho biết họ cũng đang điều tra về việc tham gia của ông Deem.
"Đến vào đêm trước của hội nghị thượng đỉnh quốc tế lần thứ hai về chỉnh sửa bộ gen, thông báo này giống như một nỗ lực hoài nghi để thu hút sự chú ý", Pete Mills, trợ lý giám đốc của Hội đồng Nuffield về đạo đức sinh học nói. "Nếu tuyên bố là đúng, nó là một can thiệp sớm, liều lĩnh, không thể giải thích và có thể đe dọa sự phát triển có trách nhiệm của các ứng dụng tương lai của chỉnh sửa bộ gene".
Hội nghị quốc tế về chỉnh sửa gene sẽ diễn ra ngày mai tại Hong Kong. Chúng tôi sẽ tiếp tục cập nhật thông tin về sự kiện này, mời bạn đọc quan tâm theo dõi.