Việc khôi phục lại di tích từ các thảm kịch của lịch sử không phải lúc nào cũng dễ dàng, và đó chính là trường hợp của việc trục vớt xác con tàu huyền thoại Titanic.
Tàu Titanic, với tên gọi đầy đủ là Royal Mail Ship Titanic, được xem là con tàu lớn, hiện đại, lộng lẫy và sang trọng nhất những năm đầu thế kỷ 20. Con tàu từng được coi là một đỉnh cao của kiến trúc hàng hải và là một tiến bộ công nghệ, được tạp chí The Shipbuilder ca ngợi là "không thể chìm".
Titanic khởi hành từ cảng thành phố Southampton (Anh) ngày 10/4/1912. (Ảnh: oceanliners_classics)
Titanic khởi hành từ cảng thành phố Southampton, phía Đông Nam nước Anh vào ngày 10/4/1912, bắt đầu chuyến hành trình đầu tiên và cũng là cuối cùng của nó. Chỉ bốn ngày sau khi xuất phát, vào đêm 14/4/2912, con tàu đã không thể chuyển hướng và đâm vào một tảng băng trôi, làm vỡ ít nhất 5 khoang thân tàu. Các ngăn này chứa đầy nước và kéo mũi tàu xuống.
Do các khoang của Titanic không có nắp ở trên cùng, nên nước từ các khoang bị vỡ tràn vào từng khoang tiếp theo, khiến mũi tàu chìm xuống và đuôi tàu được nâng lên gần như thẳng đứng trên mặt nước. Sau 2 giờ 40 phút, tàu Titanic đã bị gãy làm đôi, đuôi tàu và mũi tàu đã chìm hoàn toàn xuống đáy đại dương.
Vì thiếu xuồng cứu sinh và thiếu các quy trình cứu hộ khẩn cấp nên chỉ có khoảng 700 người được cứu sống nhờ lên thuyền cứu hộ, mặc áo phao hoặc nằm trên các vật dụng có thể nổi trên mặt nước như thùng phi, cửa gỗ... Hầu hết những người sống sót là phụ nữ và trẻ em.
Con tàu xấu số gặp nạn chỉ sau 4 ngày ra khơi khi đâm vào một tảng băng chìm. (Ảnh: GMA).
Theo nhiều tài liệu điều tra được công bố, có 333 thi thể được tìm thấy trong số hơn 1.500 người đã thiệt mạng trong thảm họa Titanic. Sau 111 năm, cho đến nay Titanic vẫn luôn được nhắc đến như một thảm họa bi thảm bậc nhất trong lịch sử hàng hải.
Tìm thấy xác tàu dưới đáy đại dương sau 73 năm
Đống đổ nát dưới đáy đại dương không được phát hiện trong nhiều thập kỷ cho đến năm 1985. Vào tháng 9/1985, nhà hải dương học Robert Ballard muốn thử nghiệm tàu ngầm robot, một loại công nghệ mới sẽ được sử dụng để tìm kiếm tàu chiến và tàu ngầm bị chìm. Ông yêu cầu Hải quân Mỹ cho phép ông thử xác định vị trí Titanic bằng công nghệ mới này và đã được cấp phép để tiến hành.
Ngày 1/9/1985, một đoàn thám hiểm chung giữa Mỹ và Pháp đã xác định vị trí xác tàu Titanic nằm dưới đáy đại dương ở độ sâu khoảng 3900m. (Ảnh: savetitaniclighthouse)
Chỉ sau hai tuần tìm kiếm ở độ sâu 12.500m dưới mặt nước, nhóm các nhà khoa học do Robert Ballard dẫn đầu đã xác định vị trí xác con tàu ở độ sâu hơn 3.900m dưới bề mặt Đại Tây Dương, cách tỉnh Newfoundland (Canada) khoảng 590km về phía đông nam.
Các cuộc thám hiểm dưới đáy biển sau đó phát hiện ra rằng Titanic không chỉ ở trong tình trạng phân hủy nặng nề mà còn bị gãy đôi thành hai mảnh. Một phần thân tàu bị hư hại nặng ở mạn phải của mũi tàu đã cung cấp bằng chứng cho thấy mức độ nghiêm trọng của vụ va chạm với tảng băng trôi năm xưa.
Nguyên nhân không thể trục vớt Titanic
Trong hơn một thế kỷ qua, không thiếu những thiên tài từ khắp nơi trên thế giới đã đưa ra những giải pháp để cách đưa con tàu trở lại mặt nước. Song, một sự thật cần phải đối diện là sau ngần ấy thời gian, Titanic rõ ràng đang ở trong tình trạng tồi tệ đến mức con tàu sẽ không thể chịu được ngần ấy tác động cho một công cuộc lớn như vậy.
Việc phát hiện ra tàu Titanic bị vỡ thành từng mảnh khiến việc phục hồi nguyên vẹn là không thể. Tuy nhiên, tin tức về tình trạng của con tàu không ngăn được những bộ óc phiêu lưu nghĩ ra cách đưa nó trở lại nền văn minh nhân loại.
Việc phát hiện ra tàu Titanic bị vỡ thành từng mảnh khiến việc phục hồi nguyên vẹn là không thể. (Ảnh: titanic_fans_official)
Nhiều phương án từ đơn giản - như sử dụng cần cẩu gắn trên tàu cứu hộ - cho tới những giải pháp có vẻ lố bịch - như lấp đầy Titanic bằng những quả bóng bàn và gắn những quả bóng bay chứa đầy khí heli vào thân tàu, rồi đóng băng con tàu như một khối băng cho đến khi xác tàu nổi lên - lần lượt được đưa ra.
Một số khác đề xuất thổi những quả bóng bay lớn bên dưới thân tàu Titanic để giúp nâng nó lên trên mặt nước. Tuy nhiên, vấn đề là những quả bóng bay phải được thổi phồng với một áp suất cực lớn để giúp con tàu nổi lên mặt nước và áp suất khổng lồ này có thể dẫn đến việc con tàu bị tan rã.
Hoạt động trục vớt thành công nhất diễn ra vào năm 1998 khi công ty RMS Titanic đã cố gắng nâng một phần thân tàu nặng 20 tấn, rộng 91 mét vuông – phần đã đã tách rời khỏi con tàu khi va chạm 86 năm trước đó. Nhóm phục chế cũng đã mang về khoảng 5.000 hiện vật, bao gồm đồ trang sức, đồ chơi, bát đĩa và các thiết bị được sử dụng trên tàu.
Cho đến nay, các cuộc thám hiểm trục vớt khác vẫn chưa thể mang về bất cứ thứ gì lớn hơn tấm thân tàu này. Các nhà hải dương học đã chỉ ra rằng, môi trường biển khắc nghiệt đã tàn phá phần còn lại của con tàu sau hơn một thế kỷ dưới mặt nước.
Các hiện vật, bao gồm đồ trang sức, đồ chơi, bát đĩa và các thiết bị được sử dụng trên tàu được trục vớt và trưng bày tại triển lãm. (Ảnh: Premier Exhibitions)
Mảnh thân tàu được công ty RMS Titanic trục vớt và trưng bày tại triển lãm Titanic: the Artifact Exhibition 2020 tại Las Vegas. (Ảnh: Premier Exhibitions).
Tính axit của nước biển mặn đã ăn mòn con tàu và làm tổn hại đến tính toàn vẹn của nó đến mức phần còn lại của Titanic có thể sẽ vỡ vụn nếu bị can thiệp. Cùng với đó, các vi khuẩn gây rỉ sét trên phần lớn thân tàu cũng đã ăn mòn con tàu, làm suy yếu thêm cấu trúc.
Nội thất của con tàu cũng ở trong tình trạng tồi tệ không kém với các boong bị sập hoàn toàn. Do đó, các lối đi bên trong mà trước đây từng có thể tiếp cận được bởi tàu ngầm mini robot nay đã bị hỏng và các khoang cabin hầu như đã xuống cấp theo thời gian.
Sau hơn một thế kỷ, những gì còn lại của Titanic đã bị nước biển và các vi khuẩn ăn mòn trầm trọng. (Ảnh: titanic_memorabilia)
Đến năm 2016, các nhà khoa học đã phát hiện ra một sinh vật gọi là vi khuẩn extremophile – một nhân tố hung hăng hơn trong việc phá hủy những gì còn lại của Titanic, khiến nhiều người tin rằng toàn bộ tàn dư của con tàu sẽ bị phân huỷ hoàn toàn vào năm 2030.
Giải pháp nào cho công cuộc “hồi sinh” huyền thoại của lịch sử?
Với việc trục vớt cục bộ trở nên bất khả thi, những lo ngại khác đã được đặt ra về việc phải làm gì với các bộ phận đơn lẻ của con tàu vẫn có thể được trục vớt.
Những người theo chủ nghĩa bảo tồn lập luận rằng sự phân hủy dần dần của con tàu khiến việc giữ lại những đồ vật gắn liền với một huyền thoại nổi tiếng và bi thảm của lịch sử loài người trở nên quan trọng hơn.
Trong khi đó, những người không tán thành với quan điểm này lại phản biện rằng, cuộc triển lãm Titanic: The Artifact Exhibition 2020 tại Las Vegas năm 2020 – nơi trưng bày 108 cổ vật được trục vớt từ con tàu xấu số - là bằng chứng cho thấy bất kỳ nỗ lực khai hoang nào từ con tàu chỉ nhằm mục đích kiếm tiềm vụ lợi.
Những cổ vật trục vớt từ tàu Titanic lần đầu được trưng bày. (Ảnh: Fox News).
Một số nhóm khác cho rằng Titanic nên được bảo tồn nguyên vẹn và coi như một nghĩa trang để 1.500 nạn nhân được yên nghỉ. Tuy nhiên, các nhà hải dương học tiết lộ rằng không có bằng chứng về hài cốt của con người sau hàng trăm lần lặn tìm kiếm. Nguyên nhân được cho là do các sinh vật biển đã ăn những hài cốt này nên không còn dấu vết về sự tồn tại của chúng.