Hiện tượng thủy triều là gì?

Hiện tượng thủy triều, một trong những hiện tượng tự nhiên kỳ diệu và quen thuộc với con người, đã gắn liền với cuộc sống của chúng ta từ hàng ngàn năm nay. Nhưng bạn đã thực sự hiểu rõ “thủy triều là gì” và những đặc điểm, cũng như cách hình thành của nó chưa?

1. Định nghĩa thủy triều

Thủy triều là một hiện tượng tự nhiên quan trọng, không chỉ ảnh hưởng đến đời sống của con người mà còn liên quan đến nhiều vấn đề khác như động đất, núi lửa hay sóng thần. Việc nắm bắt kiến thức về thủy triều sẽ giúp con người có thêm công cụ để ứng phó và tận dụng lợi ích từ hiện tượng này.

• Thủy triều là hiện tượng nước biển hoặc sông dâng cao và hạ xuống một cách luân phiên theo chu kỳ ngày, có thể là 2-3 lần mỗi ngày.
• Hiện tượng thủy triều chủ yếu xuất hiện do lực hấp dẫn của Mặt trời và Mặt trăng tác động lên Trái đất.
• Triều thường là những con sóng có chu kỳ di chuyển từ đại dương về phía bờ biển.
• Khi mực nước biển dâng cao nhất, đạt đến đỉnh sóng, được gọi là triều cao (hoặc triều lên).
• Khi mực nước biển ở mức thấp nhất, tại phần đáy của sóng, được gọi là triều thấp (hoặc triều xuống).

Biên độ triều cường là độ chênh lệch giữa mực nước triều lên và triều xuống. Thủy triều góp phần điều chỉnh độ sâu của biển và hình thành nên các dòng dao động, được gọi là dòng thủy triều.

2. Thủy triều có đặc điểm gì?

Giai đoạn của thủy triều

• Khi mực nước biển dâng nhanh trong vài giờ và bao phủ vùng gian triều, ta gọi đó là triều lưu hoặc ngập triều. Đôi khi, nó cũng được gọi là con nước lớn.
• Ngược lại, khi mực nước biển hạ thấp nhanh chóng và lộ ra vùng gian triều, ta gọi đó là triều rút hay con nước ròng.
• Triều cao hay triều cường là thời điểm nước dâng lên cao nhất, còn triều thấp là thời điểm nước hạ xuống thấp nhất.

Đặc điểm nhận dạng của thủy triều

• Khi mực nước biển dâng lên cao và bao phủ các khu vực tiếp giáp giữa biển và đất liền, ta gọi đó là hiện tượng ngập triều.
• Ở những thềm lục địa rộng lớn và phình to, mực nước triều dâng sẽ cao hơn.
• Thủy triều hạ xuống thấp nhất khi chúng đến các đảo nằm ở ngoài đại dương.
• Dòng nước chảy của triều cường không mạnh trong đại dương mở.
• Cửa sông và các vịnh của bờ biển có thể ảnh hưởng đến dòng chảy của triều lên, triều xuống.
• Khi Trái đất quay, các lục địa khổng lồ trên hành tinh phình to ra ngăn không cho triều cường di chuyển về phía Tây.
• Nước rút sau khi xuất hiện triều cường được gọi là con nước ròng.

Chu kỳ và tần suất xuất hiện của thủy triều

• Triều cường có chu kỳ thay đổi định kỳ trong khoảng thời gian dao động từ 12 giờ 25 phút một lần.
• Trong một ngày, nhờ vào lực tác động của Mặt trăng và Mặt trời, triều cường sẽ xuất hiện ba lần, gồm có hai lần cao nhất và một lần thấp nhất.

3. Nguyên nhân tạo ra thủy triều

Lực hấp dẫn của Mặt trăng và Mặt trời

• Mặt trăng và Mặt trời đều tạo ra lực hấp dẫn tác động lên Trái đất. Trong đó, lực hấp dẫn của Mặt trăng mạnh hơn, chiếm 2/3 tổng lực hấp dẫn tác động lên Trái đất, còn lại là của Mặt trời.
• Lực hấp dẫn của Mặt trăng làm cho thủy quyển bị kéo cao lên, tạo nên hình elip. Một đỉnh của elip nằm trực diện với Mặt trăng, được gọi là miền nước lớn thứ nhất.

Lực ly tâm của Trái đất

• Khi Trái đất quay quanh trục của mình, lực ly tâm được sinh ra và tác động lên thủy quyển. Lực này khiến cho thủy quyển cũng phình ra và tạo nên một hình elip.
• Đỉnh thứ hai của elip nằm đối diện với miền nước lớn thứ nhất, được gọi là miền nước lớn thứ hai.

Trọng lực và lực thủy triều

• Trọng lực là nguyên nhân chính tạo nên hiện tượng triều cường. Lực hấp dẫn từ Mặt trăng và Mặt trời tạo nên lực thủy triều, khiến cho bề mặt nước biển phình ra ở phía gần và xa Mặt trăng nhất.
• Khi Trái đất xoay tròn, lực thủy triều tác động và tạo nên các đợt sóng thủy triều, làm cho nước biển lên và xuống từ hai đến ba lần mỗi ngày.

Các yếu tố khác

• Độ cao của triều cường còn phụ thuộc vào các yếu tố khác như cường độ lực hút của Trái đất, áp suất khí quyển, gió và đặc tính của địa hình ven biển.
• Ngoài ra, khi lực hút giữa Mặt trời và Mặt trăng trùng nhau, sẽ tạo nên các đợt triều cường dâng cao.

4. Thủy triều mạnh nhất vào thời điểm nào?

Thủy triều mạnh nhất xảy ra khi Mặt trăng nằm thẳng hàng cùng với Mặt trời và Trái đất, tạo nên hiệu ứng đồng tâm giữa hai lực hấp dẫn của Mặt trăng và Mặt trời. Trong giai đoạn này, khi trăng mới hoặc trăng tròn, sức hút của Mặt trăng và Mặt trời kết hợp lại tạo ra sự gia tăng đột ngột trong thủy triều, làm cho nước biển nổi cao hơn và xuống thấp hơn một cách mạnh mẽ. Điều này làm cho thời điểm này trở thành thời điểm thủy triều mạnh nhất.

5. Thủy triều lên xuống vào thời gian nào trong ngày?

Bán nhật triều

• Bán nhật triều là hiện tượng mức nước biển dâng cao 2 lần trong một ngày, tạo thành các đỉnh triều không đồng đều, bao gồm mực nước lớn cao và mực nước lớn thấp. Điều này chỉ xảy ra ở khu vực xích đạo.
• Mỗi ngày sẽ có 2 lần thủy triều lên và 2 lần thủy triều xuống, với thời gian cách nhau khoảng 12 giờ 25 phút.

Nhật triều

• Nhật triều cũng là dạng thủy triều tương tự bán nhật triều, nhưng với nhật triều, mỗi ngày chỉ có 1 lần triều lên và 1 lần triều xuống, tạo thành nước ròng cao và nước ròng thấp.
• Thời gian triều lên và triều xuống mỗi ngày cách nhau khoảng 24 giờ. Chẳng hạn, nếu thủy triều xuống lúc 10 giờ sáng hôm nay, thì vào ngày hôm sau, nó sẽ xuống vào lúc 11 giờ sáng. Tương tự với thủy triều lên.

6. Có mấy loại thủy triều?

Thủy triều đỏ

• Thủy triều đỏ là hiện tượng biển chuyển sang màu đỏ, nâu hoặc xanh lục do sự phát triển quá mức của tảo và một số vi khuẩn biển.
• Tác động: Tảo độc nở hoa làm chết hàng loạt sinh vật biển, thực vật không sống được vì thiếu oxy hoặc nước ô nhiễm. Nguy cơ ngộ độc thực phẩm và mắc bệnh hiểm nghèo cho con người cao khi ăn hải sản nhiễm độc.
• Nguyên nhân: Nguồn nước bị ô nhiễm từ nước thải của nhà máy, xí nghiệp chưa qua xử lý.

Thủy triều đen

• Thủy triều đen là hiện tượng bề mặt biển chuyển sang màu đen do lượng dầu tràn ra biển.
• Tác động: Ô nhiễm môi trường biển, nguy cơ chết ngạt và ngộ độc cho sinh vật biển. Du lịch biển giảm sút. Con người mất đi nguồn nước sạch và có nguy cơ ăn phải cá nhiễm độc dầu, ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Nguyên nhân: Đắm tàu chở dầu và hoạt động khai thác dầu khí không kiểm soát của con người.

7. Thủy triều có vai trò gì?

Thủy triều có vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, cụ thể như sau:

Hỗ trợ hệ sinh thái

Làm sạch ao tù, loại bỏ chất độc. Cung cấp dinh dưỡng từ đáy biển lên mặt nước, giúp các sinh vật dưới nước phát triển. Tạo điều kiện cho sự phân bố đa dạng của cá tôm, xây dựng hệ sinh thái phong phú.

Khai thác tài nguyên biển

Hỗ trợ ngư dân trong việc đánh bắt cá tôm, tăng cường thu nhập và ổn định kinh tế. Thuận lợi trong việc khai thác các nguồn tài nguyên biển khác.

Điều hòa khí hậu và bảo vệ đất liền

Giảm thiểu nguy cơ xuất hiện các thiên tai như bão, sóng biển dữ dội. Hạn chế sự thâm nhập của nước mặn vào đất liền, bảo vệ đồng bằng sông ngòi.

Phát triển du lịch

Tạo cảnh quan thiên nhiên độc đáo, thu hút du khách.

Giao thông vận tải và năng lượng tái tạo

Hỗ trợ vận chuyển hàng hóa trên biển. Cung cấp nguồn năng lượng tái tạo trong sản xuất điện năng.

Bảo vệ và phát triển động, thực vật ven biển

Bồi đắp phù sa màu mỡ cho cây trồng, động thực vật ven biển phát triển tốt.

8. Tác hại của thủy triều ảnh hưởng thế nào lên cuộc sống con người?

Thủy triều không chỉ mang lại những lợi ích cho con người, mà còn gây ra những tác động tiêu cực đối với đời sống và tài sản của người dân, cụ thể như sau:

Ngập úng và hủy hoại cơ sở hạ tầng

Triều cường dâng cao gây ngập úng đường xá, nhà cửa, ảnh hưởng đến sinh hoạt và cuộc sống của người dân. Phá hủy cơ sở hạ tầng đường xá, nhà cửa, gây thiệt hại về tài sản.

Ảnh hưởng đến môi trường và sinh vật biển

Giảm lượng oxy trong nước, thay đổi tốc độ lưu thông chất dinh dưỡng, dẫn đến cá chết hàng loạt. Triều cường đen và đỏ xâm chiếm đất liền, phá hủy môi trường sinh thái biển và làm chết các loài sinh vật sống dưới nước.

Ảnh hưởng đến giao thông và an toàn tàu thuyền

Triều cường kéo theo dòng nước mạnh và sóng lớn, ảnh hưởng đến việc tàu thuyền cập bến và đánh bắt cá trên biển. Gây nguy hiểm cho tàu thuyền và ngư dân.

Ảnh hưởng đến kinh tế địa phương

Khi triều cường kéo dài, năng suất thu hoạch thủy hải sản giảm, làm giảm thu nhập của ngư dân. Doanh thu du lịch giảm do ảnh hưởng của triều cường.

9. Theo dõi thủy triều có lợi ích gì?

Theo dõi thủy triều có một số lợi ích quan trọng đối với con người và môi trường:

Hỗ trợ giao thông và vận tải hàng hải

Xác định chu kỳ và dự báo thủy triều giúp điều hướng và quản lý ngành giao thông hàng hải, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa việc vận chuyển hàng hóa.

Cung cấp nguồn tài nguyên phong phú

Theo dõi và dự báo thủy triều cung cấp thông tin quan trọng để khai thác nguồn tài nguyên đa dạng ở vùng ven biển, từ thủy sản đến nguồn năng lượng tái tạo.

Bảo tồn và phát triển hệ sinh thái ven biển

Hiểu rõ về thủy triều giúp bảo tồn và phát triển hệ sinh thái ven biển, từ việc cung cấp thức ăn cho sinh vật sống ở vùng này đến việc bảo vệ môi trường sống của chúng.

Phục vụ cho nghiên cứu và giáo dục

Việc thu thập và phân tích dữ liệu thủy triều giúp nghiên cứu và hiểu biết sâu hơn về quy luật tự nhiên, đồng thời cung cấp nguồn tài nguyên học thuật quý giá cho các nhà nghiên cứu và học giả.

Hỗ trợ trong quản lý và phòng tránh rủi ro thiên tai

Theo dõi thủy triều là một phần quan trọng trong quản lý và phòng tránh rủi ro thiên tai, giúp xác định và cảnh báo kịp thời về các hiện tượng thời tiết nguy hiểm như bão, sóng thần, và lũ lụt.

10. Tổng kết

Mong rằng với những thông tin mà Nệm Thuần Việt cung cấp, bạn đã có thêm kiến thức bổ ích về hiện tượng thủy triều và cách nó ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta. Hiện tượng thủy triều không chỉ là một đề tài nghiên cứu hấp dẫn mà còn là một phần quan trọng của cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Việc hiểu rõ thủy triều là gì và cách thủy triều hình thành sẽ giúp chúng ta biết cách tận dụng lợi ích mà hiện tượng thủy triều mang lại, đồng thời phòng tránh những rủi ro có thể xảy ra.

• Vì sao có hiện tượng lên xuống của thủy triều?
• Hiện tượng thủy triều đỏ là gì?
• Nguyên nhân sinh ra gió, thủy triều và dòng biển