Nhà thờ cổ xưa nhất: phát hiện còn nhiều tranh cãi

Thông báo gần đây của một nhà khảo cổ người Jordan rằng ông vừa phát hiện ra nhà thờ Thiên chúa giáo đầu tiên của thế giới trong một hang động ngầm đã gây ngạc nhiên và cả sự bất đồng từ những chuyên gia ở Jordan và trên thế giới.

Tờ Jordan Times đã trích lời của nhà khảo cổ Abdel-Qader al-Housan, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ Rihab, như sau “Chúng tôi đã phát hiện ra một công trình mà chúng tôi tin rằng là nhà thờ đầu tiên trên thế giới, có niên đại từ năm 33 đến năm 70 sau Công nguyên.”

Al- Housan sau đó phát biểu với hãng tin AP rằng ông phát hiện một hang động bên dưới Nhà thờ St. George, một trong những nhà thờ cổ nhất thế giới được biết đến, trong thành phố Rihab phía bắc Jordan, và rằng hang động này chứa bằng chứng về những nghi lễ Thiên chúa giáo sơ khai.

Nhà khảo cổ học cho biết ông phát hiện một khu vực thờ hình tròn bên trong hang với chỗ ngồi bằng đá tách biệt với một khu dân cư có đường ngầm dẫn đến nguồn nước.

Ghazi Bisheh, cựu Bộ trưởng Bộ Khảo cổ Jordan, đã bác bỏ khẳng định trên và gọi nó là “ngớ ngẩn”, đồng thời phát biểu rằng nhà khảo cổ đằng sau phát hiện này “có xu hướng trầm trọng hóa phát hiện” và không đưa ra những chứng cứ để chứng minh cho đánh giá gần đây của mình.

Có vô số các hang động tự nhiên ở Rihab và hàng tá nhà thờ, nhưng phần lớn chúng có niên đại từ thế kỷ thứ 6 hoặc thứ 7. Bisheh tin rằng, dựa vào phong cách khảm Basilica, Nhà thờ St. George thuộc thời kỳ này. Nhưng Al-Housan và những người khác tin rằng Nhà thờ St. George có từ năm 230 sau Công nguyên.

(Ảnh: Ali Jarekji/Reuters)

Những nhà thờ sơ khai

Theo Al-Housan, hình khảm trên sàn nhà thờ là hình chạm khắc tiếng Hy Lạp mang nghĩa “70 người được Chúa và các vị thánh thần ưu ái”. Ông tin rằng nó đề cập đến 70 tông đồ đã trốn chạy sự hành hạ của quân La Mã ở Jerusalem trong thế kỷ thứ 1 sau Công nguyên, sau cái chết của Chúa Jesus. Cũng theo Al-Housan, những tông đồ này đã dựng nên một nhà thờ trong hang động và dùng đó làm nơi thờ phụng.

Trong khi những người theo đạo Thiên chúa giáo đầu tiên thực sự đã trốn chạy vụ cướp phá của quân La Mã ở Jerusalem vào năm 70 sau Công nguyên, tức Jordan ngày nay, Bishes cho biết danh tính của tông đồ trong hình khảm không rõ ràng.

Các học giả tin rằng những nhà thờ có tổ chức không tồn tại cho đến ít nhất thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên. Sau cái chết của chúa Jesus, nghi lễ thờ cúng Thiên chúa giáo thường chỉ diễn ra trong nhà hoặc những tòa nhà dân cư khác, hoặc ít phổ biến hơn là bên những dòng sông bên ngoài tường thành phố trong suốt thế kỷ đầu tiên sau Công nguyên. Những nhà thờ có tổ chức và khác biệt về mặt kiến trúc không xuất hiện cho đến thời kỳ Byzantine, thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên.

Những nhà thờ Thiên chúa giáo sơ khai sẽ bao gồm khu tụng niệm – những vùng bán nguyệt nằm trong điện thờ hướng về phía Đông – tương tự như giáo đường Do Thái giáo, hướng về Jerusalem.

Sự nghi ngờ của các chuyên gia

Nhà nghiên cứu Kinh thánh Stephen Pfann, chủ tịch ĐH Holy Land ở Jerusalem, phản ứng thận trọng trước những phát hiện của Al-Housan.

“Có vẻ như chúng sai niên đại. Trong thế kỷ thứ 1, thuật ngữ “nhà thờ” hoặc “ekklsia” được dùng để chỉ một bộ phận những tín đồ - không phải một tòa nhà hoặc hầm mộ mà họ quy tụ. Nếu họ đang nói về một cái hang, có lẽ đó là nơi lẩn trốn.

Nếu có những người tử vì đạo ở đó hoặc một sự kiện quan trọng diễn ra hoặc một người nổi tiếng trong số các tông đồ của Jesus – thì bạn sẽ có lý do để tưởng niệm khu vực này, nơi sau này được các tu sĩ của nhà thờ sử dụng.

Nhưng với hang động này, đây không nhất thiết là nơi tưởng niệm gì cả. Tôi không hiểu tại sao bạn có thể chọn lấy một hang động ngầm và cho rằng nó có thể là nhà thờ thế kỷ thứ 1.”

Pfann cho biết dạng nhà thờ chính thức, khác biệt về kiến trúc có thể được xem bắt đầu xuất hiện trong một khu vực được khai quật vào năm 2005 trong một nhà tù Israel gần Har Megiddo (hoặc “Armageddon” trong tiếng Hy Lạp và tiếng Anh, nghĩa là ngày tận thế). Xuất hiện từ khoảng thế kỷ thứ 3, nó được chấp nhận rộng rãi là nhà thờ cổ xưa nhất trên thế giới từng được phát hiện.

Nhà khảo cổ Yotam Tepper thuộc Cộng đồng Khảo cổ Israel khai quật khu vực nhà tù Megiddo. “Một nhà nguyện hoặc nơi tập trung trong nhà của Thiên chúa giáo từ thế kỷ thứ 3 là điều có thể. Nhưng một nhà thờ từ thế kỷ thứ 1 nghe có vẻ thực sự đáng kinh ngạc, dù tôi không biết liệu tôi có thể hoàn toàn loại trừ khả năng đó mà không thấy những chứng cứ khảo cổ như đồ gốm và tiền xu không. Tôi nghĩ chúng ta phải chờ đợi cho đến khi chúng ta phát hiện được điều này.”