Những điều bạn chưa biết về thiên thạch

4,73
4.128

Thiên thạch là gì? Một câu hỏi nghe rất quen thuộc, tưởng chừng dễ ấy thế mà nó đã và đang đánh đố không ít người.

Thiên thạch là gì?

Theo Wiki, thiên thạch, theo nghĩa chữ Hán Việt là "đá trời", hiện nay trong tiếng Việt được dùng không thống nhất, để chỉ nhiều loại thiên thể với các bản chất hoàn toàn khác nhau.

Thiên thạch (meteoroid) là một vật thể tự nhiên từ ngoài không gian và tác động đến bề mặt Trái Đất. Khi còn ở trong vũ trụ thì nó được gọi là vân thạch. Khi thiên thạch từ ngoài không gian rơi vào bầu khí quyển của Trái Đất thì áp suất nén làm thiên thạch nóng lên và phát ra ánh sáng, có thể có sự đốt cháy lớp ngoài. Nó tạo ra hiện tượng "sao băng" dạng điểm sáng và thường có cái đuôi hướng từ phía Trái Đất đi ra. Một số thiên thạch có kích thước đủ lớn và nhân khó bốc hơi, thì có thể rơi đến bề mặt Trái đất, để lại viên hay khối rắn và khối này vẫn được gọi là "thiên thạch" (meteorite).

Thiên thạch (meteoroid) là một vật thể tự nhiên từ ngoài không gian và tác động đến bề mặt Trái Đất.

Ngoài ra, thiên thạch dạng đá chưa bị thay đổi do sự tan chảy hoặc biến đổi của nguồn thiên thạch mẹ, được gọi là chondrit.

Thường thì khi thiên thạch di chuyển với vấn tốc nhanh và khi va vào bề mặt của một hành tinh hay tiểu hành tinh thì nó để lại trên bề mặt của hành tinh đó những mảnh vỡ hay những dấu vết về sự va chạm. Chúng ta có thể thấy rõ những ảnh chụp từ trongkhông gian của NASA về những vết rỗ trên Mặt Trăng vì ở đây không có gió hay trên Hỏa tinh (Sao Hỏa).

Trên thế giới đã tìm thấy rất nhiều những nơi mà dấu vế về vụ va chạm thiên thạch để lại. Tính đến giữa năm 2006, trên thế giới đã có khoảng 1050 mẫu thiên thạch từ những vụ va chạm và có khoảng 31.000 tài liệu ghi chép về thiên thạch.

Cách nhận biết thiên thạch

Theo ông Nguyễn Đức Phường, Hội thiên văn vũ trụ Việt Nam cho biết, thiên thạch có đặc điểm riêng có thể phân biệt bằng mắt thường. "Bề mặt thiên thạch thường đen nhẵn và bóng. Cũng có thiên thạch trên bề mặt có những vết lõm tròn nhẵn, hoặc các đường sẻ nứt do quá trình bào mòn và cháy nổ trong không khí", ông Phường nói.

Thiên thạch Willamette tìm thấy ở Mỹ năm 1902. (Ảnh:Wikipedia).

Bên cạnh đó, bên ngoài mặt cắt của thiên thạch sẽ thấy nhiều hạt trong nhỏ, đường kính 1-3 mm.

Về khối lượng, với cùng một kích cỡ thì thiên thạch thường nặng hơn và cứng chắc hơn đá thường. Thiên thạch thường chứa lượng sắt nhất định, có từ tính, dùng nam châm thử để nhận biết.
Về màu sắc, thiên thạch thường có màu đen, hoặc ngả màu đen vàng do bị oxy hóa.

Theo bộ sách 10 vạn câu hỏi vì sao, thành phần chủ yếu của thiên thạch là sắt và niken, trong đó sắt chiếm khoảng 90%, niken 4-8%. Lượng niken trong sắt tự nhiên trên trái đất không nhiều như vậy. Nếu mài nhẵn mặt cắt của thiên thạch sắt rồi dùng axit nitric bôi vào, sẽ xuất hiện những vết rỗ rất đặc biệt, giống như các ô hoa. Đó là vì thành phần các chất trong thiên thạch sắt phân bố không đều, chỗ nhiều chỗ ít niken. Chỗ chứa nhiều niken khó bị axit ăn mòn và ngược lại, tạo nên các đường vân. Đây cũng là một cách để nhận biết thiên thạch.

Nhưng, theo ông Phường, khi ai đó có trong tay một thiên thạch, tốt nhất nên nhờ chuyên gia thẩm định để có kết luận chính xác.

Sức tàn phá của thiên thạch

Trong lịch sử tồn tại của mình, Trái đất đã chịu đựng nhiều sự tàn phá khủng khiếp và để lại những dấu vết kinh hoàng. Theo thời gian, các dấu hiện của va chạm thiên thạch với Trái đất cụ thể:

Hố thiên thạch Vredefort Dome

Vụ tàn phá Trái đất bởi thiên thạch xảy ra cách đây khoảng 2 tỷ năm, ở vùng Vredefort Dome, phía tây nam Johannesburg, Nam Phi. Đây được xem là vụ va chạm thiên thạch lớn nhất từng có được phát hiện. Đó là kết quả của sự va chạm của một khối đá ước tính có kích thước 10 km và vận tốc bay khoảng 36.000km/giờ, để lại một miệng hố rộng khoảng 300 km, gọi là Hố thiên thạch Vredefort Dome. Theo các nhà khoa học, sự kiện này xảy ra khi con người và phần lớn động thực vật chưa xuất hiện. Sinh vật sống duy nhất bấy giờ là một loại tảo tương tự loài rêu màu xanh lá cây ở các con đập bây giờ.

Vụ tuyệt diệt loài khủng long

Vụ nổ lớn nhất trên Trái đất từng được biết đến và để lại đầy đủ bằng chứng địa sinh học được gọi là Sự kiện tuyệt chủng ở Kỷ Phấn Trắng. Sự kiện xảy ra khoảng 65 triệu năm trước đây do một thiên thạch va chạm với Trái đất, tạo ra miệng hố Chicxulub ở ngoài khơi bán đảo Yucatan (tiếng Tây Ban Nha là Península de Yucatán), nằm ở phía đông nam nước Mexico. Sức công phá của vụ nổ ước tính tương đương với 96 nghìn tỷ tấn TNT (96 Teratons), hay khoảng 1,7 triệu quả bom Sa hoàng, tức quả bom khinh khí do Liên xô (cũ) thử ngày 30/10/1961 với sức nổ tương đương 57 triệu tấn TNT. Vụ va chạm hủy diệt này tạo nên một hố lõm sâu khoảng 110 dặm gọi là hố Chicxulub và hàng tấn bụi đất bay khắp khí quyển, gây động đất, sóng thần, hỏa hoạn, mưa acid, biến hầu hết các vùng đất trên Trái đất trở nên khô cằn, hầu như đã hủy diệt sự sống trên Trái đất. Đặc biệt, loài khủng long, vốn thống trị Trái đất khi đó, đã bị hủy diệt hoàn toàn.

Hố thiên thạch Vredefort Dome.

Miệng hố Chicxulub ở ngoài khơi bán đảo Yucatan. (Nguồn: Howstuffworks)

Thiên thạch Hoba

Tảng thiên thạch nặng nhất trong số các thiên thạch có tên là Hoba đã được tìm thấy trên Trái đất nằm ở một nông trại thuộc Namibia, Phi Châu, được cho là đáp xuống Trái đất từ hơn 80.000 năm trước. Tảng thiên thạch này chiếm diện tích hơn 6,5m2 có trọng lượng ước tính đến những 66 tấn, gồm khoảng 84% sắt và 16% niken. Nó hiện vẫn được coi là tảng sắt tự nhiên lớn nhất của Trái đất. Trái với kích thước khổng lồ, tảng thiên thạch Hoba không hề để lại một vệt lõm nào, theo giải thích của nhiều nhà khoa học, Hoba sau khi đã vượt qua một hành trình dài đã đâm xuyên qua bầu khí quyển của Trái đất với một góc rất nhỏ. Năm 1955, chính quyền Namibia đã quyết định công nhận tảng thiên thạch này như một di tích lịch sử quốc gia, và giờ đây nó đã trở thành một điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng.

Hố thiên thạch Barringer

Một hố sâu khoảng 170 mét và đường kính khoảng 1,6km, gọi là Hố thiên thạch Barringer được cho là tạo ra từ 50.000 năm trước. Thiên thạch này có đường kính ước tính gần 50m, bay với vận tốc khoảng 46.000km/giờ đâm xuống vùng sa mạc Arizona, nước Mỹ, gây ra sức công phá ước tính có sức công phá tương đương 150 lần quả bom nguyên tử của Mỹ ném xuống Hiroshima, đã hủy diệt mọi sinh vật trên diện tích rộng vài trăm cây số vuông.

Hố thiên thạch Barringer. (Nguồn: Howstuffworks)

Thiên thạch Tunguska

Vụ tàn phá lớn của thiên thạch trên Trái đất được ghi nhận xảy năm 1908 tại vùng Tunguska (Nga). Sự kiện này vẫn là đề tài làm nóng các cuộc tranh luận khi mà nó không hề để lại bất kỳ vết tích nào của một vụ va chạm thiên thạch. Chính điều này đã khiến các nhà khoa học gặp nhiều khó khăn trong việc tìm ra nguồn gốc đích thực của mảnh thiên thạch. Vụ nổ đã tàn phá khoảng 80 triệu cây trên diện tích 2.150km², thiêu rụi toàn bộ nhà cửa, gia súc trong bán kính 13 dặm. Các nhà khoa học vẫn tiếp tục nghiên cứu về vùng đất nằm trong phạm vi vụ nổ, nhưng không hề có một mảnh thiên thạch hay bất kỳ vết lõm nào được phát hiện.

Dấu vết tàn phá của thiên thạch ở vùng Siberi (Nga) năm 1908. (Nguồn: Howstuffworks)

Thiên thạch Chelyabinsk

Sự cố thiên thạch rơi gần đây nhất là thiên thạch Chelyabinsk, Liên bang Nga năm 2013 có kích thước 17m, nổ trên độ cao 30km, tạo ra năng lượng gấp 300 lần năng lượng bom nguyên tử Hoa Kỳ ném xuống Hiroshima năm 1945, làm 1000 căn nhà vở kính và 500 người bị thương vì mảnh kính rơi; các trung tâm khoa học lớn của Thế giới tại Hoa Kỳ và Nga đang tập trung nghiên cứu giải pháp ứng phó.

Cập nhật: 11/10/2023 Tổng Hợp