Biến đổi khí hậu - “thủ phạm” gây cháy rừng và nắng nóng bất thường

Nhiệt độ tăng cao, đất đai khô cằn và nhiều cánh rừng lớn biến thành tro bụi - những hiện tượng bất thường này không còn bó hẹp ở một số quốc gia hay khu vực mà đang xảy ra hầu khắp trên thế giới. Từ vùng rừng Taiga ở Sibérie của Nga đến khu rừng Rockies rộng lớn ở Canada, miền Nam California (Mỹ) và Australia, các nhà khoa học đã tìm thấy những bằng chứng rõ ràng cho thấy tình trạng cháy rừng tràn lan hiện nay có nguồn gốc từ sự biến đổi khí hậu.

Nghiên cứu của Viện Scripps (Mỹ) nhận thấy kể từ thập niên 1970 đến nay, số vụ cháy rừng lớn tăng vọt không chỉ ở Bắc Mỹ mà khắp trên thế giới. Khí hậu ấm lên, làm quá trình tan chảy băng diễn ra sớm hơn và hậu quả là mùa hè trở nên khô hanh hơn, là yếu tố chính dẫn đến hàng loạt các vụ cháy rừng trên diện rộng ở miền Tây nước Mỹ trong 3 thập niên qua, bao gồm cả những đám cháy tàn phá rừng ở phía Đông Los Angeles vừa qua.

Trước đó, các nhà nghiên cứu cũng đưa ra kết luận tương tự ở Canada, nơi hiện nay mỗi năm trung bình có 2,56 triệu hécta rừng bị thiêu rụi so với mức 1 triệu hécta của những năm đầu thập niên 1970. Nghiên cứu chung của các nhà khoa học Mỹ, Nga và Canada cũng khẳng định hiện tượng biến đổi khí hậu có liên quan đến tình trạng cháy rừng ở Sibérie.

Năm nay, khu vực này trải qua mùa cháy rừng khốc liệt liên tiếp thứ 6 trong vòng 8 năm qua. Chuyên gia khí hậu Nadezda M. Tchebakova thuộc Viện Lâm nghiệp Sukachev (Nga) cho biết nhiệt độ trung bình vào mùa Đông ở phía Nam Sibérie giai đoạn 1980-2000 cao hơn từ 2-40C so với nhiệt độ trung bình của thập kỷ 1960. “Tuyết bắt đầu tan sớm vào mùa Xuân trong khi lượng mưa ngày một giảm. Sự kết hợp này là điều kiện thuận lợi để cháy rừng xảy ra trên phạm vi rộng hơn”, bà Nadezda nói. Dữ liệu do vệ tinh của viện này đưa ra cho thấy hơn 11,6 triệu hécta rừng - tương đương diện tích bang Pennsylvania ở Mỹ - đã bị thiêu rụi ở Nga từ đầu năm đến nay. Trong khi đó, ở đất nước Australia bị hạn hán triền miên, 2005 được ghi nhận là năm nóng nhất trong lịch sử nước này và mùa cháy rừng ngày một kéo dài hơn.

Ngoài những dữ liệu về nhiệt độ, lưu lượng dòng chảy và mức độ tan chảy băng được thu thập trong 34 năm qua ở các khu rừng miền Tây nước Mỹ, các nhà nghiên cứu cũng khảo sát sự thay đổi tập quán canh tác đất trồng và quản lý rừng nhưng nhận thấy đây là các yếu tố thứ yếu làm tăng đột biến các vụ cháy rừng. Mặc dù vậy, mối liên hệ giữa cháy rừng và biến đổi khí hậu không hiện hữu trên phạm vi toàn cầu. Các nhà chuyên môn thừa nhận cháy rừng vẫn là một hiện tượng phức tạp và ở nhiều khu vực trên thế giới con người vẫn là tác nhân chính, chẳng hạn như nông dân đốt rừng làm nương rẫy hay những kẻ cố ý gây hỏa hoạn. Trong khi đó, các yếu tố khác cũng có xu hướng làm tăng nguy cơ cháy rừng. Thời tiết ấm lên ở phương Bắc cũng kích thích sự hình thành sấm sét, tác nhân quan trọng gây cháy.

Theo Johann Goldammer - giám đốc Trung tâm theo dõi cháy rừng toàn cầu thuộc Đại học Freiburg (Đức), các khu rừng ở Bắc bán cầu có thể có mối quan hệ quyết định đến số phận của môi trường toàn cầu do rừng và đất rừng ở đây có chứa than bùn chiếm khoảng 1/3 lượng carbon tích trữ trong Trái đất. Các đám cháy rừng và than bùn giải phóng carbon dioxide vào khí quyển, thúc đẩy quá trình ấm lên của khí hậu và khi đó sẽ gia tăng các vụ cháy rừng. Goldammer cảnh báo rừng ở phương Bắc đang đối mặt với quả bom carbon và quá trình kích hoạt bom nổ đã bắt đầu.

Trong khi đó, thời tiết nắng nóng khắc nghiệt đã và đang ảnh hưởng không chỉ châu Âu, Mỹ, Canada mà cả nhiều nước Đông Á. Tình trạng bất thường này gây ngạc nhiên cho các chuyên gia khí tượng vốn cho hạn hán là vấn đề mang tính khu vực chứ không phải toàn cầu. Cuối tháng 7 vừa qua, các nhà khoa học dẫn kết quả phân tích bước đầu thời tiết nắng nóng kết hợp với những phạm vi bị ảnh hưởng cho thấy thời tiết bất thường này có liên quan đến tình trạng biến đổi khí hậu đang diễn ra khắp hành tinh.

Tiểu ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu của LHQ cho biết nhiệt độ toàn cầu trong thế kỷ 20 trung bình tăng 0,55⁰C và quá trình trái đất ấm dần lên sẽ vẫn tiếp diễn cho đến khi nào các khí thải gây hiệu ứng nhà kính do con người tạo ra mà đa phần là carbon dioxide sinh ra từ quá trình đốt cháy nhiêu liệu hóa thạch còn tích tụ trong bầu khí quyển. Theo Trung tâm Dữ liệu Khí hậu quốc gia Mỹ, nửa đầu năm 2006 là giai đoạn khí hậu toàn cầu ấm nhất kể từ khi cơ quan này đi vào hoạt động năm 1895.

Năm tới, tiểu ban này sẽ công bố bản báo cáo cập nhật dữ liệu năm 2001 trong đó cho rằng nhiệt độ toàn cầu dự báo sẽ tiếp tục tăng 2 đến 5⁰C trong thế kỷ 21 này kèm theo những hậu quả rất nặng nề cho con người và môi trường.

Đỉnh Khang