Trong tương lai tiến hóa, bộ não và tâm trí - đặc điểm nổi bật nhất của con người, sẽ phát triển đáng kể.
Do đâu bộ não teo dần?
Trong 6 triệu năm qua, kích thước bộ não của người vượn nhân hình gần như tăng gấp 3 lần, cho thấy những bộ não tiến hóa lớn dần được thúc đẩy bởi việc sử dụng công cụ, giao tiếp xã hội phức tạp và đặc biệt là ngôn ngữ. Chúng ta dễ dàng nghĩ xu hướng này sẽ tiếp tục là điều không thể tránh khỏi, nhưng có lẽ nó sẽ không xảy ra.
Thay vào đó, bộ não của con người ngày càng nhỏ hơn. Ở châu Âu, kích thước bộ não đạt đỉnh như thời 10.000 - 20.000 năm trước, ngay trước khi con người phát minh ra nông nghiệp. Sau đó, bộ não trở nên nhỏ hơn. Con người hiện đại có bộ não nhỏ hơn so với những người thời cổ đại, hoặc thậm chí là những người thời trung cổ. Không rõ lý do tại sao lại như vậy.
Não loài người từng phát triển rất mạnh nhưng lại đang teo dần sau cách mạng nông nghiệp.
Có thể là do chất béo và protein khan hiếm khi con người chuyển sang canh tác trồng trọt thay vì săn bắn, khiến việc phát triển và duy trì bộ não lớn trở nên tốn kém hơn. Bộ não cũng rất tốn năng lượng, chúng đốt cháy khoảng 20% lượng calo hằng ngày của cơ thể. Trong các xã hội nông nghiệp với nạn đói thường xuyên, một bộ não lớn có thể là một gánh nặng.
Cũng có thể cuộc sống của người săn bắn hái lượm đòi hỏi ở những khía cạnh mà công việc đồng áng không như vậy. Trong nền văn minh, con người không cần phải bận tâm đối phó với sư tử và linh dương, hoặc ghi nhớ từng cây ăn quả và hố tưới nước trong phạm vi 1.000 dặm vuông. Chế tạo và sử dụng cung và giáo cũng đòi hỏi khả năng điều khiển, phối hợp vận động tốt, khả năng theo dõi động vật…, các phần não của con người được sử dụng cho những thứ đó có thể trở nên nhỏ hơn khi ngừng sự săn bắn.
Hoặc có thể sống trong một xã hội đông đảo với sự có mặt của các chuyên gia đòi hỏi mỗi người vận dụng ít trí tuệ hơn là sống trong một bộ tộc gồm những người phải tự xoay xở mọi thứ. Người thời kỳ đồ đá phải thành thạo nhiều kỹ năng để tự xoay xở: săn bắn động vật, tìm kiếm thực vật, chế tạo thuốc thảo dược, phân biệt chất độc, chế tạo công cụ, thao tác chiến đấu... Con người hiện đại thực hiện ít vai trò hơn, chuyên biệt hơn như một phần của mạng lưới xã hội rộng lớn với sự phân công lao động. Trong một nền văn minh, con người chỉ lo chuyên môn của mình, sau đó phụ thuộc vào người khác về mọi thứ khác.
Thật kỳ lạ, động vật nuôi trong nhà cũng tiến hóa với bộ não nhỏ hơn. Loài cừu mất 24% khối lượng não sau khi được thuần hóa; đối với bò là 26%; chó 30%. Điều này đặt ra một nguy cơ đáng lo ngại. Có lẽ việc sẵn sàng thuận theo dòng chảy một cách thụ động hơn (thậm chí có thể lười suy nghĩ hơn) đã ảnh hưởng đến mọi loài, trong đó có con người.
Loài người ngày càng nhu mì
Tính cách của con người cũng phải phát triển theo đời sống. Cuộc sống của những người săn bắn hái lượm đòi hỏi sự hung hăng. Họ săn bắt động vật lớn, đánh nhau đến chết để giành phụ nữ và gây chiến với các bộ lạc lân cận. Chúng ta giờ chỉ bỏ tiền ra mua mọi thứ, gồm cả trả tiền lấy thịt từ một cửa hàng; hình thành thói quen tìm đến cảnh sát và tòa án để giải quyết tranh chấp. Dù lúc này chiến tranh chưa biến mất, thì giờ đây nó gây ra tỷ lệ tỷ vong dựa trên quy mô dân số thấp hơn so với bất kỳ thời điểm nào trong lịch sử. Sự hiếu chiến, bây giờ là một đặc điểm không thích nghi, bị đào thải.
Thay đổi mô hình xã hội cũng sẽ thay đổi tính cách. Con người buổi bình minh dù sống trong các nhóm lớn hơn nhiều so với các loài vượn người khác, nhưng cũng chỉ tạo thành các bộ lạc khoảng 1.000 người săn bắn hái lượm. Còn trong thế giới ngày nay, mọi người sống ở những thành phố rộng lớn với hàng triệu người. Trong quá khứ, các mối quan hệ của con người rất ít và thường kéo dài suốt đời. Giờ đây, chúng ta sống giữa biển người, thường xuyên di chuyển vì công việc và trong quá trình đó hình thành hàng nghìn mối quan hệ, nhiều mối quan hệ thoáng qua và ngày càng mờ ảo. Thế giới này sẽ thúc đẩy con người trở nên hướng ngoại, cởi mở và bao dung hơn. Tuy nhiên, việc điều hướng các mạng xã hội rộng lớn như vậy cũng có thể yêu cầu chúng ta trở nên sẵn sàng hơn để thích nghi với chúng, tức là chúng ta trở nên tuân thủ hơn thay vì phản kháng.
Không phải ai cũng thích nghi tốt về mặt tâm lý với sự tồn tại này. Bản năng, ham muốn và nỗi sợ hãi của con người phần lớn là thừa hưởng từ tổ tiên thời đồ đá, những người tìm thấy ý nghĩa trong việc săn bắn và kiếm ăn cho gia đình, gây chiến với các bộ lạc lân cận và cầu nguyện với linh hồn tổ tiên trong màn đêm. Xã hội hiện đại đáp ứng tốt nhu cầu vật chất của chúng ta, nhưng ít có khả năng đáp ứng nhu cầu tâm lý của bộ não thượng cổ nguyên thủy.
Có lẽ vì điều này mà ngày càng có nhiều người mắc các vấn đề tâm lý như cô đơn, lo lắng, trầm cảm. Nhiều người tìm đến rượu và các chất kích thích để giải khuây. Việc lựa chọn chống lại sự dễ bị tổn thương trước những tình trạng này có thể cải thiện sức khỏe tinh thần và khiến ta hạnh phúc hơn với tư cách là một loài. Nhưng điều đó có thể phải trả giá. Nhiều thiên tài vĩ đại đã có những khuyết điểm của họ; các nhà lãnh đạo như Abraham Lincoln và Winston Churchill đã chiến đấu với chứng trầm cảm; cũng như các nhà khoa học như Isaac Newton và Charles Darwin; và các nghệ sĩ như Herman Melville và Emily Dickinson. Một số, như Virginia Woolf, Vincent Van Gogh và Kurt Cobain, đã tự sát. Những người khác như Billy Holliday, Jimi Hendrix và Jack Kerouac bị hủy hoại do lạm dụng chất kích thích.
Hai nhà khoa học Einstein và Newton.
Một suy nghĩ đáng lo ngại là những chứng bệnh về tâm lý sẽ bị chúng ta tìm cách loại bỏ khỏi nguồn gene. Đổi lại, việc đó có khả năng phải trả giá bằng việc loại bỏ những đột biến đã tạo ra những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa trông rộng, những nhà văn, nghệ sĩ, nhạc sĩ... vĩ đại. Con người trong tương lai có thể được điều chỉnh tốt hơn nhưng ít vui vẻ hơn khi tham gia tiệc tùng và ít có khả năng khởi động một cuộc cách mạng khoa học. Nói cách khác, theo quan điểm hiện tại thì cuộc sống tương lai của chúng ta sẽ ổn định, hạnh phúc, nhưng nhàm chán.
Nguy cơ từ việc gắng kiểm soát tiến hóa
Một trong những khả năng cực đoan hơn là sự tiến hóa trong tương lai bị kiểm soát, nơi chúng ta chủ động điều chỉnh sự tiến hóa của loài người. Chúng ta đã tự tạo thế hệ sau khi chọn đối tác có ngoại hình và tính cách mà ta thích. Trong hàng ngàn năm, những người săn bắn hái lượm đã biết sắp đặt hôn nhân, tìm kiếm những chàng rể giỏi cho con gái của họ. Ngay cả khi con cái đến tuổi lập gia thất, họ vẫn thường phải xin phép cha mẹ cưới ai. Những truyền thống tương tự vẫn tồn tại ở những nơi khác ngày nay. Nói cách khác, chúng ta tự điều chỉnh gene của chính mình cho thế hệ sau.
Và trong tương lai, chúng ta sẽ làm điều này với nhiều kiến thức hơn và nhiều quyền kiểm soát hơn đối với gene của thế hệ con cháu. Chúng ta đã có thể sàng lọc bản thân và phôi để phát hiện các bệnh di truyền. Chúng ta có khả năng chọn phôi cho các gene mong muốn, giống như chúng ta làm với cây trồng. Việc chỉnh sửa trực tiếp DNA của phôi người đã được chứng minh là có thể thực hiện được. Chưa hết, nếu những công nghệ như vậy được chứng minh là an toàn, ta có thể tưởng tượng ra một tương lai mà các bậc cha mẹ đua nhau đi chọn gene tốt nhất cho con cái họ.
Máy tính cũng cung cấp một áp lực chọn lọc hoàn toàn mới. Khi ngày càng có nhiều kết quả phù hợp được thực hiện trên điện thoại thông minh, chúng ta đang ủy thác các quyết định về thế hệ tiếp theo trông như thế nào cho các thuật toán máy tính, để chúng đề xuất các kết quả phù hợp với ý muốn của ta. Mã kỹ thuật số hiện tại đã giúp chọn mã di truyền nào được truyền lại cho các thế hệ tương lai. Điều này nghe có vẻ giống khoa học viễn tưởng, nhưng nó đã xảy ra rồi. Các gene của con người đang được quản lý bằng máy tính. Thật khó để biết điều này sẽ dẫn đến đâu, nhưng đáng để đặt câu hỏi liệu có hoàn toàn khôn ngoan khi giao tương lai của loài người cho iPhone, internet và các công ty đứng sau chúng hay không.
Các cuộc thảo luận về sự tiến hóa của loài người thường có cái nhìn lạc quan, như thể những chiến thắng và thách thức lớn nhất đã ở trong quá khứ xa xôi. Nhưng khi công nghệ và văn hóa bước vào thời kỳ thay đổi nhanh chóng, gene của con người cũng biến đổi vậy. Có thể cho rằng những phần thú vị nhất của quá trình tiến hóa không phải là nguồn gốc của sự sống, khủng long hay người Neanderthal, mà là những gì đang xảy ra ngay lúc này, hiện tại và tương lai của con người.