Công nghệ siêu âm và cơ hội quan sát hành vi giao phối có thể giúp khám phá những bí ẩn về loài cá khổng lồ hiền lành này, ngăn chặn chúng khỏi tuyệt chủng.
Trong hơn 70 triệu năm, một số loài cá mập voi đã rong ruổi khắp các đại dương. Chúng từng tồn tại cùng thời với khủng long Tyrannosaurus. Cá mập voi phá bỏ định kiến về cá mập rằng chúng là những kẻ săn mồi khổng lồ với hàm răng sắc nhọn.
"Đây là loài cá lớn nhất đại dương, gần như là loài cá mập lớn nhất", ông Jonathan R Green, giám đốc Dự án Cá mập voi Galapagos cho biết. "Và chúng ta gần như chẳng biết gì về hành vi sinh sản của chúng".
Công nghệ siêu âm
Với thân hình to lớn với các chấm bi bao phủ toàn bộ cơ thể, sinh vật khổng lồ hiền hoà ấy bơi nhanh chóng về phía các nhà khoa học đang đợi sẵn. Họ đã sẵn sàng với máy siêu âm không thấm nước nặng 17kg tại một trong những điểm lặn biệt lập nhất thế giới.
Cá mập voi. (Ảnh: Jonathan R. Green).
Cuộc chạm trán này được chuẩn bị trong rất nhiều tháng với cá mập voi, dự kiến sẽ kéo dài 30-45 giây. Với hỗ trợ từ một cánh quạt gắn trên bình khí, một nhà khoa học lướt đến bên dưới con vật đang bơi trong khi dùng dụng cụ siêu âm cầm tay trên bụng con cá.
Đó là kết quả siêu âm đầu tiên trên thế giới về một con cá mập voi hoang dã.
Các siêu âm, được thực hiện vào năm 2018 trên ba con cái ngoài quần đảo Galápagos, nhằm mục đích khám phá một trong những bí ẩn lớn nhất của đại dương: sau hàng thập kỷ nghiên cứu về cá mập voi, các nhà khoa học cuối cùng cũng có chút manh mối về cách chúng giao phối và sinh con.
Green và nhóm của ông đã tiến hành siêu âm sau khi nhận thấy rằng những con cá mập voi cái tụ tập ở Galápagos có phần bụng sưng lên, trái ngược với những cuộc tụ tập của những con đực trên thế giới.
Mặc dù kết quả siêu âm không thể khẳng định rằng chúng có mang thai hay không, nó cũng xác định được buồng trứng và những trứng không được thụ tinh.
Nhóm này cũng đã gắn theo dõi nhiều cá thể và phát hiện rằng chúng thường lặn sâu quá phạm vi 2.000 mét.
Họ đã rất khó khăn giải thích hiện tượng này, bởi nước sâu dường như không mang lại nhiều lợi thế trong việc trốn thoát kẻ săn mồi hay tìm thấy những sinh vật phù du mà cá mập voi hay ăn.
Các nhà khoa học gắn máy theo dõi cho con cá mập voi. (Ảnh: Simon J Pierce).
Những câu hỏi này trở nên cấp bách hơn trong những năm gần đây. "Số lượng chúng ngày càng sụt giảm", Green nói.
Cá mập voi được đưa vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng vào năm 2016 khi sự sống của chúng bị đe doạ bởi nghề đánh cá và nhu cầu về vây cá mập ở châu Á. Một vây ngực cá mập voi có thể có giá tới 20.000 USD.
Tuy nhiên, việc tìm kiếm câu trả lời phần nào bị cản trở trong những vấn đề về kỹ thuật trong việc theo dõi một loài động vật trong đại dương mênh mông, di chuyển liên tục qua các đại dương, vùng ven biển và cả biển sâu.
Tuy nhiên, những lỗ hổng trong kiến thức của chúng ta về loài cá lớn nhất thế giới này cũng phản ánh những ưu tiên của chúng ta với tư cách là một xã hội. Nghĩa là, con người thường thể hiện sự quan tâm nhiều hơn đến việc khám phá không gian vũ trụ hơn là khám phá chiều sâu của đại dương.
Sự sinh sản của cá mập voi
Trong tự nhiên, con người có rất ít hiểu biết về những năm đầu đời của một con cá mập voi khi nó được sinh ra. "Chúng tôi không biết gì về quãng thời gian khi chúng phát triển từ chiều dài 45-60cm lúc mới sinh đến khi dài khoảng 3-4m", Green cho biết.
Một con cá mập voi đang mang thai sa lưới một tàu cá thương mại ở Đài Loan vào năm 1995 đã được phát hiện có hơn 300 cá mập voi con trong bụng ở các giai đoạn phát triển khác nhau.
Các phân tích thực hiện sau đó cho phép các nhà nghiên cứu xác định rằng những con trong một lứa đều có cùng cha. Điều này có thể gợi ý rằng cá mập voi cái lưu trữ tinh trùng sau khi giao phối và thụ tinh cho trứng của chúng khi cần thiết, Jennifer Schmidt, giám đốc khoa học và nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Cá mập cho biết.
Có một thực tế là vùng biển ngoài khơi đảo núi lửa là một trong số ít nơi trên thế giới có số lượng cá mập voi đực và cái trưởng thành bằng nhau. Một vài người hiếm hoi từng chứng kiến quá trình giao phối giữa cá mập voi đực trưởng thành và cá mập voi cái.
Bởi vì thiếu những bằng chứng xác thực, các nhà khoa học khác đẩy mạnh, quyết tâm khám phá những bí mật bao quanh loài cá mập voi khổng lồ hàng triệu năm.
Hàm răng của cá mập voi. (Ảnh: Evans Baudin/Triangle News).
"Đại dương cất giấu bí mật của nó rất chặt chẽ", phát biểu bởi Dove từ Thuỷ cung Georgia.
"Với tư cách là một nhà sinh vật học biển, tôi cảm thấy thật bực bội khi chúng ta có một số lượng lớn các loài động vật mà ta lại biết quá ít về chúng", ông bổ sung. "Loài cá mập voi đang có nguy cơ tuyệt chủng. Và chúng ta không thể nào hy vọng sẽ kéo loài này ra khỏi hoàn cảnh đó và khôi phục số lượng như ngày xưa nếu chúng ta không hiểu được cuộc sống của chúng như thế nào".