Nền văn hoá Maya luôn là điều bí ẩn. Nhưng cuối cùng thì nhờ khoa nghiên cứu văn khắc, các nhà nghiên cứu đã đọc được những nét chạm khắc của Maya. Bức tranh bí mật đã hiện ra với một thời đại huy hoàng cùng những xung đột, kình địch và tranh giành quyền lực.
Nền văn minh Maya gắn liền với lịch sử của các thành phố tự trị. Mặc dù các thành phố không còn tồn tại, nhưng từ đống đổ nát, các nhà nghiên cứu cũng tìm được những bằng chứng cho thấy thời kỳ huy hoàng đan xen với biến cố. Ngoài ra, những dấu tích để lại còn cho biết các bậc vua chúa trong thời kỳ này đã được thần thánh hoá.
Nhiều bằng chứng cho thấy vào năm 378, Waka (được hình thành vào năm 1.000 trước Công nguyên - El Peru ngày nay) là nơi mà những người Maya đầu tiên đến sinh sống, có 4 trung tâm chính, hàng trăm toà nhà, khu đền cao, những nhà tưởng niệm xây dựng kỳ công cùng các di tích, am thờ trong hang đá vôi. Phía tây trung tâm Petén diễn ra hoạt động buôn bán sôi nổi của người dân bên bờ sông San Pedro.
Ngôi đền ở Tikal đã từng bị chiếm bởi Great Jaguar - nổi dậy từ những khu rừng rậm ở phía bắc Guatemala - nay vẫn còn vẻ huy hoàng của các thành phố cổ đại Maya. Trong số những thành phố tự trị lớn nhất được hình thành sớm ở Maya, Tikal là mục tiêu đầu tiên của một đội quân xâm chiếm từ miền Trung Mexico, đội quân đến vào ngày 16.1.378 trước Công nguyên. Suốt 5 thế kỷ tiếp theo đó, nó đã trở thành siêu cường với rất nhiều khối liên minh cùng nhiều kẻ thù ở khắp Maya. (Ảnh: Lyndonwong) |
Thực phẩm có ở khắp các khu chợ của người Maya như ngô, đậu, ớt khô, và lê. Lúc này họ đã biết lấy mủ từ cây sapôchê để làm hồ, lấy mủ từ cây cao su để làm quả bóng chơi trong các buổi nghi lễ. Hàng hoá ngoại lai cũng tìm được hướng đi đến Waka...
Người Maya đã dùng ngọc bích dành cho việc điêu khắc và làm trang sức, lông chim làm các bộ y phục ở vùng núi phía nam, còn ở cao nguyên phía đông - lãnh địa của Teotihuacan, họ dùng đá làm vũ khí, kim loại làm gương soi...
Một kim tự tháp với tên gọi La Iglesia (Nhà thờ) nổi bật trong rừng rậm ở Cobá, thuộc Yucatán. Có một chút hiểu biết về thánh địa này, chúng ta sẽ hiểu rõ về quá trình phát triển phức tạp của nơi đã từng là một thành phố ở Maya. Nhiều du khách đã đến đây trước khi một con đường lớn được xây dựng vào thập niên 70 thế kỷ 20. |
Vào thế kỷ thứ 9 trước Công nguyên, hạn hán kéo dài đã làm cho người Maya khốn đốn và nạn phá rừng làm đất bị xói mòn. Lúc này, người Maya sử dụng phương pháp độc canh cây trồng, dự trữ và buôn bán thực phẩm. Họ còn biết trồng các loại cây như ngô, đậu, bí, cacao... Xã hội Maya có tục đa thê và các gia đình trong hoàng tộc lấy nhau nhằm duy trì quyền lực.
Nhiều cuộc chiến tranh, thảm sát kinh hoàng đã xảy ra trong lịch sử Maya. Các chiến thắng thay vì là nguồn cảm hứng cho sự ra đời các tượng đài và đền đài mới, thì nó lại ngày càng lụi tàn và không tạo ra được dấu ấn. Có thể nói rằng các cuộc chiến tranh đã làm hao mòn sức lực, làm giảm dân số, huỷ hoại môi trường cùng với hạn hán và lãng phí đã đẩy nền văn minh cổ đại Maya đi đến suy tàn và sụp đổ vào những năm 800 trước Công nguyên.
Chòm sao Bắc đẩu như trung tâm của vũ trụ với những ngôi sao lấp lánh trong bóng đêm của “căn nhà pháp sư“ ở Uxmal. Người Maya đã lần theo những chuyển động của bầu trời một cách tỉ mỉ và quan sát để tạo ra lịch mặt trời chuẩn xác. Họ còn tạo nên các mối liên quan thần bí giữa đất và trời, những sự kiện trọng yếu theo một lịch trình như các cuộc chiến và sự hy sinh xung quanh các cuộc hành trình của thần Vệ nữ và thần Jupiter. | Kabáh, thuộc Yucatán với phong cách kiến trúc độc đáo và công phu, gắn liền với một bờ tường đá đắp cao. Di tích nổi tiếng nhất ở đây là cung điện Masks, với hơn 260 hình tượng thánh thần, nhiều nhất là các vị thần mưa để phục vụ cho các nghi lễ cầu mưa. |
Từ dốc núi phía nam Mexico, một vị trí nên thơ của Palenque, có thể đánh dấu được bờ tây của lãnh thổ Maya. Có rất nhiều công trình kiến trúc được xây dựng bởi Pakal, một vị vua vào thế kỷ thứ bảy được mai táng sâu trong “Ngôi đền với những câu khắc”. Bên trái có thể là một trong những nơi chôn giấu nhiều vàng, ngọc bích trong các cuộc mai táng mà đến nay vẫn chưa được tìm thấy. | Ngôi đền Warriors thể hiện thông điệp của cường quốc ở Chichén Itzá, phía bắc Yucatán - nơi đã từng rất thịnh vượng, được xem như trung tâm thương mại hàng ngàn năm, kéo dài đến khi các thành phố phía nam sụp đổ. Các bức tranh bên trong ngôi đền cho thấy hàng hoá được di chuyển bằng đường bộ và đường biển, các khối vuông bên ngoài mang hình dáng nguỵ trang bằng những tấm khăn trùm đầu của phụ nữ. |
Quỳnh Trâm