Tháng đầu năm lạnh lẽo, tối tăm có thực sự khiến não bộ chúng ta hoạt động khác đi?
Ngay cả đối với những người có tính kỷ luật cao nhất, tháng Giêng vẫn là một cuộc đấu tranh vô tận và uể oải. Trong những ngày đầu năm, bạn có thường xuyên đãng trí, lơ đễnh hay khó có thể tập trung làm việc?
Chào mừng bạn đến với “tháng Giêng ảm đạm”, thời điểm con người hay có cảm giác uể oải bất thường nhất trong năm. Khi chúng ta trở lại làm việc sau khoảng thời gian vui vẻ của đợt nghỉ lễ dài ngày Giáng sinh và năm mới, nhiều người phải vật lộn để thích nghi. Bộ não của chúng ta có thể cảm thấy mơ hồ, thiếu động lực và đôi khi có người gặp khó khăn nghiêm trọng để đạt được năng suất bình thường.
Các nhà khoa học đã đặt tên cho cảm giác bối rối đó là “Bộ não tháng Giêng”: một cảm giác chung về tinh thần uể oải, như thể chúng ta đang trì hoãn hoặc chuyển động chậm trong mọi việc.
Bộ não của con người hoạt động khác nhau tùy theo thời gian trong năm. (Ảnh minh họa).
Tất cả những điều này đều đến vào thời điểm mà lẽ ra chúng ta phải thoát ra khỏi “cái kén lễ hội” để bắt đầu bắt tay vào thực hiện những mục tiêu năm mới. Không có gì ngạc nhiên khi cứ 5 người thì có 1 người từ bỏ các quyết tâm trong năm mới sau chưa đầy một tháng, theo nghiên cứu gần đây của Forbes. Nhưng chính xác thì tại sao nhiều người trong chúng ta lại cảm thấy uể oải và trì trệ vào thời điểm này trong năm?
Từ lâu, người ta đã chấp nhận rằng động vật thích nghi với các mùa: chúng có thể di cư trong mùa đông hoặc thay đổi màu lông. Một số động vật có vú thậm chí còn trải qua những thay đổi trong não. Giáo sư Tara Spires-Jones, phó giám đốc Trung tâm Khoa học Khám phá Não bộ tại Đại học Edinburgh và chủ tịch Hiệp hội Khoa học Thần kinh Anh cho biết: “Ở những động vật ngủ đông như sóc, một phần não của chúng mắc bệnh lý giống bệnh Alzheimer trong thời gian ngủ đông. Nhưng điều đó sẽ biến mất khi họ thức dậy”. Và để tiết kiệm năng lượng khi trời lạnh, não của chuột chù co lại, khiến chúng điều hướng kém hơn.
Tác động của các mùa đối với sức mạnh não bộ của con người vẫn chưa được khám phá rộng rãi nhưng có một số nghiên cứu đã đi sâu vào hiện tượng này. Năm 2016, các nhà nghiên cứu tại Đại học Liege ở Bỉ đã đánh giá chức năng não của 28 người tham gia nghiên cứu trong suốt cả năm. Mỗi tình nguyện viên sẽ dành 4 ngày rưỡi trong phòng thí nghiệm và vào cuối thời gian đó sẽ tham gia vào hai nhiệm vụ được thiết kế để kiểm tra khả năng tập trung và trí nhớ. Não của họ được quét bằng máy fMRI để phát hiện những thay đổi trong lưu lượng máu do hoạt động của não.
Cuối cùng, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hoạt động liên quan đến sự chú ý đạt đỉnh điểm vào tháng 6, khoảng ngày hạ chí và thấp nhất gần ngày đông chí vào cuối tháng 12. Vì vậy, về cơ bản, bộ não của con người hoạt động khác nhau tùy theo thời gian trong năm. Đặc biệt, họ đã phát hiện ra “những biến đổi đáng kể hàng năm” ở đồi thị và hạch hạnh nhân, những phần não liên quan đến sự tỉnh táo, cũng như ở vùng hải mã và vùng trán. Cả hai đều giúp ích cho việc tự kiểm soát, giải quyết vấn đề và lý luận. Trong khi đó, hoạt động liên quan đến trí nhớ đạt đỉnh điểm vào mùa thu và giảm xuống vào thời điểm xuân phân vào cuối tháng 3.
Đồng tác giả của nghiên cứu, Tiến sĩ Gilles Vandewall, nói với The Daily Telegraph: “Bởi vì các phương tiện mà chúng ta sử dụng để hoàn thành các quá trình nhận thức thấp hơn vào mùa đông, nên chúng ta có thể cảm thấy khó hoàn thành chúng hơn”. Vandewall cũng đưa ra lập luận rằng những thay đổi não bộ này trong con người có thể đã giảm bớt đáng kể theo thời gian sau khi các phát minh hiện đại như ánh sáng điện và hệ thống sưởi trung tâm xuất hiện vì chúng giúp chúng ta sống hòa hợp hơn với các mùa.
Ở nhiều quốc gia tiêu biểu như Anh, ánh sáng ban ngày vào tháng 1 khá ảm đạm. Ánh sáng (hoặc thiếu ánh sáng) có thể ảnh hưởng đến não bộ và sức khỏe của chúng ta. Giáo sư Spires-Jones cho biết: “Mỗi tế bào trong cơ thể bạn đều có đồng hồ phân tử. Bộ điều chỉnh chính của những chiếc đồng hồ này nằm trong não và nó được gọi là hạt nhân siêu âm. Khi nhận được thông tin về ánh sáng qua võng mạc của mắt, nó sẽ báo cho cơ thể rằng đã đến lúc phải thức dậy. Và điều đó kiểm soát những thứ như ngủ và thức, hoạt động, ăn uống và sinh sản. Do đó, việc không nhận đủ ánh sáng có thể khiến tất cả những hoạt động này trở nên bất ổn, ảnh hưởng đến tâm trạng và lịch trình ngủ của chúng ta".
Việc đột ngột trở lại thói quen thường ngày sau nghỉ lễ cũng góp phần khiến bạn cảm thấy khó chịu. Nếu chúng ta dành một tuần hoặc hơn để thư giãn trong không gian lễ hội ấm cúng, quy định về chu kỳ ngủ - thức và đồng hồ sinh học của cơ thể sẽ bị thay đổi. Và do đó, mức độ hoạt động và tâm trạng của con người trong những ngày kế tiếp phải quay về guồng quay cũ cũng bị ảnh hưởng.