Cuộc khai quật Làng Cả vừa kết thúc sau 2 tháng. Thêm 22 mộ táng thuộc thời kỳ Hùng Vương được phát hiện đã khẳng định nơi đây là một trung tâm chính trị kinh tế lớn bậc nhất của nước ta thời dựng nước.
Hiện trường khai quật Làng Cả. (Ảnh: Lao Động) |
Vì thế, đợt khai quật cuối năm 2005 của Bảo tàng Phú Thọ và Viện Khảo cổ học Việt Nam được lãnh đạo tỉnh và các nhà khoa học trong và ngoài tỉnh hết sức quan tâm. Trong đợt khai quật này, các nhà khoa học đã đào thám sát 24 hố với diện tích khác nhau. Trong đó, đáng chú ý là hố khai quật số 20 và 21, đều ở khu vực nằm giữa tường Nhà máy mì chính Miwon và đường sắt, tức là ở khu vực phía tây bắc quả gò xưa kia. Hố khai quật 20 có diện tích 87 m2, đã lộ diện ra 10 mộ táng đều là loại mộ đất thuộc thời đại kim khí. Không tìm được biên mộ. Đồ tuỳ táng đều là đồ gốm của văn hoá Đông Sơn, không có đồ đá và đồ đồng.
Cũng trong đợt khai quật này, khu vực nhà dân ở phía tây của quả gò xưa, các nhà khoa học còn đào được 1 ngôi mộ thời Bắc thuộc, phát lộ một cấu trúc mộ gạch, có khả năng là kiến trúc "mộ đạo" tức lối vào mộ với vật liệu xây dựng là những viên gạch có hình ô trám lồng. Ngôi mộ gạch này có cấu trúc khá đồ sộ mà phần lớn còn nằm trong lòng đất và đang trong phạm vi địa giới của nhà dân, vì thế chưa có điều kiện khai quật tiếp.
Cuộc khai quật Làng Cả năm 2005 đã cung cấp thêm nhiều tư liệu khoa học quý báu từ 22 mộ táng thời đại kim khí, có niên đại tương đương với các mộ táng cùng thời của các cuộc khai quật trước đây, có thể từ nửa cuối thế kỷ thứ tư đến nửa cuối thế kỷ thứ hai trước Công nguyên, thuộc văn hoá Đông Sơn và nằm trong phạm trù nghiên cứu thời đại dựng nước của các vua Hùng. Bên cạnh khu mộ táng lớn, Làng Cả còn có dấu vết cư trú của người thời Đông Sơn. Đợt khai quật này còn tìm được 3 mộ táng thời đại phong kiến độc lập tự chủ với cách chôn cất khá giống với cách chôn cất của cư dân văn hoá Đông Sơn. Có thể niên đại của những mộ này vào khoảng thời Trần, Hậu Lê. Ngoài ra, ngôi mộ gạch mới xuất lộ có niên đại khoảng đầu Công nguyên.
Kết quả khai quật đã cho thấy đây không chỉ là một khu mộ lớn thời Hùng Vương mà còn là khu mộ của những thời đại sau này. Chứng tỏ đây là một trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá sầm uất và có tính liên tục: Thời Hùng Vương - thời Bắc thuộc - thời phong kiến tự chủ. Có thể truyền thuyết, thư tịch từng đề cập đến một dạng kinh đô của nhà nước sơ khai thời Hùng Vương ở vùng ngã ba sông hàm chứa một phần sự thật lịch sử, trong đó, di tích Làng Cả trở thành di tích nổi nét để nghiên cứu thời này.
Di tích Làng Cả đã bị phá huỷ nhiều do trước đây định giải phóng mặt bằng để mở rộng Nhà máy mì chính Miwon. Đến nay, may mắn là vẫn còn có những khu vực có di tích mà chưa bị xâm phạm, vì thế cần có một sự quy hoạch rộng toàn vùng, giữ những gì còn lại để tiếp tục nghiên cứu trong tương lai.