Ở trụ sở của CIA đặt tại Langley, Virginia, có một câu đố nằm phơi nắng giữa sân. Đây là tác phẩm nghệ thuật bằng đồng của Jim Sanborn, vị nghệ sĩ đã dùng cưa tay để khắc hơn 2.000 ký tự lên tấm bảng và tạo nên 4 câu đố. Nó có tên Kryptos.
Hoàn thành vào ngày 3/22/1990, bức điêu khắc có tên gọi Kryptos thực sự ẩn chứa một thách thức mật mã. Nghệ sĩ Sanborn nghĩ rằng chỉ trong một vài tuần sẽ có người giải được.
Ông Sanborn cho biết mình chưa từng có kinh nghiệm viết mật mã trước khi tạo ra Kryptos và ông cũng không đặc biệt giỏi toán.
Người nghệ sĩ này đã tham khảo hướng dẫn của Edward Scheidt – một chuyên gia về mật mã học và mã hóa, đã từng là chủ tịch của Trung tâm mật mã CIA trước khi nghỉ hưu – hoàn thành bức điêu khắc cao 3,6m chứa hơn 1.800 ký tự vào năm 1990.
“Phần lớn cuộc gặp của chúng tôi diễn ra trong bí mật, và ông ấy dạy tôi cách viết mật mã, từ hệ thống mật mã đương đại đến hiện đại”, nghệ sĩ Sanborn cho hay.
Tận dụng những gì học được từ Scheidt, Sanborn mã hoá các thông điệp ẩn sau bên trong bức điêu khắc Kryptos bằng biểu tượng và ma trận.
“Tôi muốn bức điêu khắc này được hoá giải từng lớp lang như bóc một củ hành”, ông Sanborn gợi ý.
Câu đố Kryptos đặt trước trụ sở của CIA.
Ba phần đầu của câu đố đều đã được hóa giải, thế nhưng phần thứ tư đã làm chao đảo cả giới giải mã toàn thế giới; chẳng phải tự nhiên mà nó trở thành mật mã chưa lời giải nổi tiếng nhất thế giới. Đã 30 năm nay, nhiều nhà giải mã từ nghiệp dư cho tới chuyên gia đầu ngành, đã vò đầu bứt tay trước tác phẩm nghệ thuật của Jim Sanborn.
Mỗi năm, cộng đồng giải mã Kryptos có một buổi gặp mặt thường niên tại studio của ông Jim Sanborn, ngồi nghe vị nghệ sĩ đứng tuổi nói chuyện, mong muốn sẽ nghe được điều gì đó thú vị, chứng cớ nhỏ gì đó có thể giúp họ giải mã Kryptos. Thế nhưng ông Sanborn vẫn mỉm cười bí ẩn, chẳng chịu gợi ý.
Một trong những nhà giải mã bức điêu khắc Kryptos suốt 20 năm nay là bà Elonka Dunin. Bà Dunin, một nhà mật mã học và người phát triển game video, lần đầu nghe đến Kryptos vào cuối năm 2000. Dunin thích giải đố, nhưng bà biết không thể tự mình tìm ra lời giải cho Kryptos.
Bà đã tạo ra một trang website dành riêng cho những người cùng chung sở thích giải mã bức điêu khắc này. "Cộng đồng Kryptos của chúng tôi thu hút hàng nghìn thành viên đến từ khắp mọi nơi trên thế giới. Có người là chuyên gia phá mã, có người chỉ là sinh viên”. Tại một số sự kiện Dunin tổ chức, bà cũng mời nghệ sĩ Sanborn và ông Scheidt đến để các thành viên trình bày lời giải của mình song cho đến nay vẫn chưa ai trả lời đúng.
Hiện nghệ sĩ Sanborn đã trên 70 tuổi. Nhiều người quan tâm cho rằng chuyện gì sẽ xảy ra nếu ông qua đời mà mật mã chưa được giải hoàn toàn. Ông Sanborn cho biết ông đã viết lời giải ra giấy và để trong hộp bí mật. Chiếc hộp này đã được giao cho một người đáng tin cậy để có thể xác nhận trong trường hợp ai đó phá được mật mã.
Dưới đây là câu chuyện của câu đố bí ẩn đặt gọn ghẽ tại một trong những cơ quan tình báo hàng đầu thế giới: