Trước khi người châu Âu khám phá ra châu Mỹ vào khoảng thế kỷ XV-XVI, đã có nhiều nền văn minh xuất hiện, phát triển rồi lụi tàn trên mảnh đất này.
Nền văn minh Olmec
Tranh vẽ nền văn minh Olmec
Tồn tại trong khoảng từ năm 1400 đến năm 300 trước Công Nguyên, Olmec là nền văn minh Trung Mỹ đầu tiên. Họ cư ngụ tại bờ biển đất thấp của Vịnh Mexico (hiện giờ là các bang Veracruz và Tabasco). Tuy nhiên, họ đã phát triển một mạng lưới giao thương buôn bán từ thung lũng Mexico ở phía bắc tới Trung Mỹ ở miền Nam. Mạng lưới này cho phép họ chia sẻ các sáng kiến như văn bản, tục hiến tế người, lịch, các trò chơi bóng kiểu Trung Mỹ và một hệ thống chữ viết gồm các thanh ngang và chấm tròn cùng với những nền văn minh của người Maya và Aztec sau này.
Công cuộc tìm kiếm những chiếc đầu khổng lồ của người Olmec
Matthew Stirling, người đứng đầu Cục Dân tộc học của Mỹ năm 1938 đang tiến hành nghiên cứu một vài di chỉ khảo cổ thời tiền sử vào thời điểm đó. Ông đang hướng tới Tres Zapota, một địa điểm có thể mang nhiều dấu vết của người tiền sử. Ông tìm được người cộng sự là William Duncan Strong, người đứng đầu bộ phận Nhân chủng học Đại học Columbia giúp đỡ trong việc tìm kiếm. Tuy nhiên, do Tres Zapota là khu vực chưa phát triển, họ cần tới sự giúp đỡ của một người nữa là Clarence Wolsey Weiant, một nghiên cứu sinh đang thực hiện luận án tiến sĩ về vùng đất bí ẩn này. Công cuộc thám hiểm bắt đầu
Đầu đá Olmec
Bốn tháng sau khi bắt đầu, đoàn thám hiểm gặp rất nhiều chướng ngại như địa hình đầm lầy, mưa liên tục, các loại nhện, rắn và côn trùng khi họ tìm kiếm suốt 2 dặm quanh vùng. Tại đây, họ phát hiện những phiến đá cổ xưa nhất của nền văn minh Trung Mỹ, một bức tượng tôn giáo và 15 tác phẩm điêu khắc chữ U.
Tình cờ, một hôm, Clarence nghe được một câu chuyện do một người địa phương kể lại theo lời của một đoàn thám hiểm vài năm trước đó về một di chỉ bí ẩn trong rừng. Anh dẫn đoàn thám hiểm tìm đến vị trí được chỉ. Họ tiến hành đào một cái rãnh sâu và phát hiện ra hiện vật nhân tạo nổi tiếng nhất nền văn minh Trung Mỹ - chiếc đầu Cabeza Colosal cao 1.8m. Tiếp sau đó, họ đã dần tìm được thêm 16 tượng đầu khổng lồ nữa tại 4 địa điểm: Tres Zapota (2 chiếc), Rancho la Cobata (1 chiếc), La Venta (4 chiếc) và San Lorenzo (10 chiếc).
Cấu trúc của những chiếc đầu đá Olmec
Những chiếc đầu Olmec được khắc từ đá badan núi lửa nguyên khối của núi Tuxtlas và có chiều cao dao động từ 1,47m đến 3,4m. Trước khi các khối đá được khắc, chúng được di chuyển về địa điểm khắc từ khoảng cách 300km.
Đầu đá Olmec có biểu cảm sinh động
Các nhà khoa học vẫn chưa hiểu được làm sao người Olmec có thể di chuyển những khối đá nặng đến 18 tấn như vậy. Nếu dùng sức người thì cần phải có 1.500 người di chuyển liên tục trong 3-4 tháng mới có thể đưa đá về nơi chạm khắc. Dụng cụ khắc cũng là đồ đá chứ không phải sắt hay đồng nên việc chạm khắc rất tốn thời gian. Tuy nhiên, biểu cảm trên khuôn mặt các bức tượng đều sống động đến khó tin.
Những đầu đá Olmec này là ai?
Có 2 giả thuyết chính về các nhân vật được chạm khắc trên đầu đá.
- Giả thuyết đầu tiên và phổ biến nhất là người Olmec khắc tượng những tướng lĩnh vĩ đại của họ trong quân sự.
- Giả thuyết thứ hai, nếu dựa vào chiếc mũ các pho tượng mang trên đầu, có thể đây là tượng miêu tả đầu của các cầu thủ bóng đá bị hành quyết thời đó (thời Trung Mỹ, nếu chơi bóng thua người thua sẽ bị chặt đầu).
Dựa theo hình ảnh các bức tượng đã tìm được, các nhà khoa học tìm ra những đặc điểm chung: Đều là nam giới, tuổi từ thanh niên đến trung niên, khuôn mặt to béo, mũi tẹt và rộng, môi dày, trên mắt có gạch ngụ ý nếp quạt.
Mỗi tượng đều đội một loại mũ giống như mũ sắt rất vừa vặn, buộc dây dưới cằm, một số tượng có đôi tai bình thường hay bị nút lại, dấu hiệu để chỉ thân thế là người ưu tú ở Trung Mỹ cổ đại.
Nhìn từ phía trước, tượng đầu thường có dạng hình cầu, nhưng thực tế các pho tượng được tạc dẹt từ trước ra sau, với nhiều phần phía sau không trau chuốt. Không tượng nào có vẻ được sơn phủ.
Mối liên hệ với Châu Phi
Ngay từ khi được phát hiện, các nhà nhân chủng học đã tranh cãi kịch liệt về nguồn gốc những chiếc đầu. Chúng có đôi môi dày, mặt mỏng và mũi to, đặc điểm nổi bật của người châu Phi và các nhà khoa học cho rằng người Olmec là những người Châu Phi đã tới định cư tại châu Mỹ.
Mặt nạ Jade mang đặc điểm người châu Á
Tuy nhiên, lý thuyết này bị nhiều nhà nhân chủng học bác bỏ. Họ suy đoán rằng sở dĩ tượng được khắc như vậy là do việc chạm khắc trên đá bằng công cụ thô sơ rất khó khăn. Điều này càng có cơ sở khi pho tượng Jade mang các đặc điểm của người châu Á.
Ý nghĩa của việc phát hiện nền văn minh Olmec
Phát hiện về nền văn minh Olmec đã thay đổi suy nghĩ của các nhà nhân chủng học trước đó. Họ từng cho rằng nền văn minh Maya mới là khởi nguồn cho văn minh Trung Mỹ, nhưng người Olmec mới thực sự là những người chủ đầu tiên ở khu vực này từ năm 1400 đến năm 300 trước Công nguyên. Họ sinh sống chủ yếu tại bờ biển đất thấp của vịnh Mexico, nay là các bang Veracruz và Tabasco của nước này. Người Olmec đã phát triển một mạng lưới giao thương buôn bán từ thung lũng Mexico ở phía Bắc tới Trung Mỹ ở miền Nam.
Điều này càng có cơ sở khi những nghiên cứu sau này cho thấy nền văn minh Maya và Aztec đều có gốc Olmec. Điểm tuyệt vời là họ đã xây dựng được những thành phố vĩ đại và các kim tự tháp trước khi thành Rome và các kim tự tháp Ai Cập ra đời.