Một nhóm các nhà khảo cổ quốc tế mới đây đã khám phá ra một bằng chứng sớm nhất về những con ngựa được thuần hóa. Phát hiện có thể chỉ ra thời điểm thuần hóa cũng như nguồn gốc của các giống ngựa mà chúng ta biết ngày nay. Chỉ đạo bởi Đại học Exeter và Bristol (Anh Quốc), nghiên cứu được công bố vào thứ 6 ngày 6 tháng 3, 2009 trên tờ Science.
Các nhà nghiên cứu đã tìm ra thời điểm thuần hóa ngựa bắt nguồn cách đây 5.500 năm thuộc nền văn hóa Botai, Kazacstan. Thời điểm này sớm hơn 1000 năm so với các nhận định trước đó, và sớm hơn 2000 năm so với thời điểm những con ngựa thuần hóa có mặt tại Châu Âu. Phát hiện của họ chứng minh rõ ràng rằng ngựa thuần hóa ban đầu không phải dùng để cưỡi, mà để cung cấp thực phẩm, trong đó có sữa.
Qua thực nghiêm khảo cổ mở rộng cùng các phân tích đi kèm, nhóm nghiên cứu đã phát triển được ba dòng bằng chứng độc lập về sự kiện thuần hóa ngựa thời kỳ đầu. Phát hiện của họ cho thấy những con ngựa vào thiên niên kỷ thứ 4 trước Công nguyên tại Kazacstan được chọn lọc giống để sử dụng. Họ cũng cho thấy chúng được đóng yên, có lẽ là để cưỡi, đồng thời con người sử dụng sữa ngựa.
Phân tích xương cho thấy những con ngựa ở thời điểm nói trên có bề ngoài khá giống với ngựa thuần hóa ở thời Đồ Đồng nhưng khác với ngựa hoang ở cùng khu vực. Điều này có nghãi là con người đã chọn lọc ngựa hoang dựa trên đặc điểm sinh lý, những đặc điểm này được tăng cường qua sinh sản.
Nhóm nghiên cứu đã sử dụng kỹ thuật mới để tìm kiếm “nguy hại” của việc ngựa bị đóng yên và dùng dây cương. Kết quả cho rằng ngựa trên thực tế được đóng yên, và có lẽ chúng đã được dùng để cưỡi.
| Bằng chứng về việc sử dụng dây cương bằng da cho thấy con người cưỡi ngựa từ cách đây 5.500 năm. (Ảnh: Sandra Olsen, Bảo tàng lịch sử tự nhiên Olsen) |
Phân tích chất béo theo phương pháp mới giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu về đồ gốm Botai và phát hiện dấu vết chất béo từ sữa ngựa. Sữa của ngựa cái vẫn được người Kazacstan sử dụng, đây là quốc gia mà những truyền thống liên quan đến loài ngựa đã ăn sâu vào văn hóa. Sữa ngựa cũng thường được lên men để tạo loại đố uống có cồn loại nhẹ gọi là rượu sữa ngựa. Trong khi chúng ta biết rằng rượu sữa ngựa đã được sản xuất từ nhiều thế kỷ, nghiên cứu này cho thấy công việc này bắt nguồn từ những người nuôi ngựa thời kỳ đầu.
Tác giả chính của nghiên cứu, tiến sĩ Alan Outram thuộc đại học Exeter cho biết: “Việc thuần hóa ngựa có ý nghĩa về kinh tế cũng như xã hội to lớn, đẩy mạnh giao tiếp, vận chuyển, sản xuất thực phẩm cũng như chiến tranh. Phát hiện của chúng tôi chỉ ra rằng ngựa được thuần hóa trước thời điểm cũ khoảng 1000 năm. Điều này rất có ý nghĩa bởi nó thay đổi hiểu biết của chúng ta về con đường phát triển của xã hội cổ đại”.
Các vùng thảo nguyên phía đông núi Ural miền bắc Kazacstan được biết đến với môi trường thích hợp cho ngựa hoang từ hàng ngàn năm trước. Chúng là loài được săn chủ yếu. Điều này có thể đã đặt nền móng cho việc thuần hóa ngựa bằng cách cung cấp văn hóa bản địa với việc tiếp cận với các bầy đàn hoang dã, cũng như cơ hội để có được các kiến thức về hành vi của ngựa.
Ngựa có ưu điểm thích nghi với mùa đồng khắc nghiệt, chúng cũng có thể ăn cỏ suốt cả năm dù có tuyết. Gia súc, cừu và de cần phải được cung cấp cỏ khô trong mùa đông, chúng được bổ sung vào nền kinh tế tiền sử của khu vực sau đó.
Nghiên cứu này được Đại học Exeter, Bristol và Winchester (Anh Quốc), Bảo tàng lịch sử tự nhiên Carnegie (Pittsburgh, Hoa Kỳ) và Đại học Kokshetau (Kazacstan) thực hiện. Nghiên cứu được Hội đồng nghiên cứu môi trường tự nhiên, Học viện Anh quốc và Quỹ khoa học quốc gia Hoa Kỳ hỗ trợ.
Tham khảo:
Outram et al. The Earliest Horse Harnessing and Milking. Science, 2009; 323 (5919): 1332 DOI: 10.1126/science.1168594