Thế giới động vật hay thế giới của loài rắn luôn ẩn chứa những điều lý thú, bất ngờ. Các loài rắn độc ở Việt Nam phải kể đến: Rắn hổ mang chúa, rắn cạp nong, rắn lục đuôi đỏ... Nhiều loài sở hữu nọc độc có thể giết người trong tích tắt.
Cách nhận biết rắn độc ở Việt Nam
Đặc điểm sinh học và tập tính
Rắn là tên gọi chung của nhóm các loài động vật bò sát ăn thịt, không chân thân hình tròn dài. Giống như các loại động vật có vảy khác, rắn là động vật có xương sống, không có mí mắt và tai ngoài.
Phần quai hàm có cấu tạo linh động giúp chúng có thể nuốt những con mồi to lớn hơn nhiều so với đầu của mình.
Rắn săn mồi bằng 2 cách, dùng nọc độc làm tê liệt con mồi (ở rắn độc) và quấn xiết con mồi (ở rắn không có độc). Tuy nhiên đa số các loài rắn không có độc, chúng thường tránh xa con người và chỉ tấn công khi bị khiêu khích.
Do không có chân nên chúng di chuyển chủ yếu theo hình thức bò trườn. Các kiểu di chuyển cũng rất đa dạng như sóng ngang, uốn lượn nghiêng hoặc bơi,…Nọc độc ngoài chức năng săn mồi còn là vũ khí tự vệ của rắn.
Rắn có thể tìm thấy ở mọi châu lục (ngoại trừ Châu Nam Cực) và mọi địa hình, thậm chí trong lòng đại dương hay những nơi có độ cao tới 4900 mét.
Phân loại
Trên 20 họ rắn với 500 chi bao gồm 3400- 3550 loài rắn trên khắp thế giới cho thấy sự thích nghi và phát triển tuyệt vời của loài này.
Do sự đa dạng này, chúng ta sẽ chỉ quan tâm tới những loài có độc hay không có độc thường gặp tại Việt Nam.
Cách nhận biết chủ yếu dựa vào đặc điểm bên ngoài như màu sắc, hình dáng đầu và cơ thể, cấu tạo răng, theo đó tại Việt Nam có 2 họ rắn cực độc là hổ mang và rắn lục.
Việt Nam là nơi cư ngụ của gần 200 loài rắn, trong đó 53 loài rắn độc chủ yếu thuộc hai họ rắn lục và rắn hổ.
Rắn lục sừng
Tên khoa học là Trimeresurus cornutus được tìm thấy ở Việt Nam. Đầu chúng có hình tam giác phân biệt rõ với cổ, mặt trên đầu phủ vảy nhỏ, có vảy trên mắt phát triển thành sừng nên được biết đến là "rắn quỷ", kích thước cơ thể khoảng 50cm. Nọc độc của loài rắn lục sừng được xếp vào Top những loài rắn độc nhất ở Việt Nam.
Rắn lục đuôi đỏ
Tên khoa học là Trimeresurus albolabris, đây là loài rắn cực độc trong số các loại rắn lục, mình xanh và đuôi có màu nâu đỏ. Sinh sống chủ yếu trên khu vực núi cao và trong các khu rừng sâu thuộc dãy Trường Sơn, vùng núi thuộc khu vực Tây bắc Việt Nam, hiện nay Cần Thơ cũng có nhưng rất ít. Vừa rồi ở Quảng Ngãi và ở Nam Đàn - Nghệ An cũng đã xuất hiện và vào năm ngoái, chúng đã phân bố đến thành phố Đà Nẵng.
Rắn chàm quạp
Rắn chàm quạp hay còn gọi là rắn khô mộc có tên khoa học là Trimeresurus mucrosquamatus. Sở dĩ có cái tên như vậy bởi màu da của chúng lẫn vào với lá khô, cây khô cực khó phát hiện. Thường gặp ở vùng rừng cao su bạt ngàn miền Đông Nam Bộ, độ nguy hiểm của loài rắn này theo đánh giá của Giáo sư Nguyễn Lân Dũng thì chỉ đứng sau rắn biển.
Rắn lục von-gen
Tên khoa học là Viridovipera vogeli. Đỉnh đầu và thân của loài này màu xanh lục, phần bụng màu nhạt hơn. Giới khoa học chưa tìm hiểu rõ về thức ăn của rắn lục miền nam. Chúng thường ăn đêm, sống ở trong bụi rậm, lùm cây thấp ở địa hình đồi núi có độ cao từ 900 m đến 1.500 m. Loài rắn này sống ở Gia Lai, Đồng Nai, Lâm Đồng.
Rắn lục đầu bạc
Theo Wikipedia, rắn lục đầu bạc tên khoa học là Azemiops feae được xem là một trong các loài rắn độc nguyên thủy nhất. Loài này có kích cỡ trung bình, đầu hơi dẹp phân biệt rõ với cổ. Chiều dài cơ thể khoảng 80 cm. Chúng sống trên các vùng núi cao lên tới 1.000 m. Tại Việt Nam, rắn lục đầu trắng phân bố ở Cao Bằng, Vĩnh Phú, Lạng Sơn. Số lượng của loài này ngoài tự nhiên còn rất ít.
Rắn lục Trùng Khánh
Tên khoa học là Protobothrops trungkhanhensis. Đây là loài đến nay giới khoa học mới phát hiện ở khu bảo tồn thiên nhiên Trùng Khánh, Cao Bằng, Việt Nam. Rắn lục Trùng Khánh dài khoảng 70 cm, khá nhỏ so với những loài thuộc chi Protobothrops. Chúng sống ở độ cao 500 – 700 m trong các khu rừng thường xanh và rừng mưa núi đá vôi nhiệt đới.
Rắn hổ mang xiêm
Rắn hổ mang xiêm hay còn gọi là rắn hổ mang bành tên khoa học là Naja siamensis. Chúng là loài rắn có nọc độc gây chết người. Rắn hổ mang thường tấn công khi bị khiêu khích hay đe dọa. Ai bị loài rắn độc này cắn thì chỉ khoảng 30 phút sau sẽ tử vong do chất độc làm suy hô hấp, dẫn đến ngạt thở và làm tê liệt hoạt động của cơ hoành. Hổ mang thường ăn chuột, chim và ếch. Ở Việt Nam, chúng phân bố chủ yếu ở Nam Trung Bộ và miền nam.
Rắn hổ mang chúa
Rắn hổ mang chúa, tên khoa học là Ophiophagus hannah. Mặc dù không chủ động tấn công con người nhưng vẫn được đánh giá là loài nguy hiểm và đáng sợ trong phạm vi sinh sống của chúng. Không chỉ có khả năng phóng nọc độc, loài rắn này còn có khả năng khống chế lượng chất độc khi cắn con mồi. Nọc độc của rắn hổ mang có độc tố tác động làm tê liệt hệ thần kinh, khiến người bị cắn rơi vào hôn mê vào bỏ mạng.
Rắn hổ đất
Rắn hổ đất hay còn gọi là hổ mang một mắt kính hay hổ phì, tên khoa học là Naja kaouthia. Mỗi khi bị kích thích, cổ của loài rắn bành ra rất đáng sợ. Chỉ một lượng nhỏ nọc độc của loài rắn này cũng có thể khiến con mồi chết bất đắc kỳ tử.
Rắn biển
Rắn biển có tên khoa học là Hydrophiinae. Chúng thuộc nhóm rắn có nọc độc sinh sống trong môi trường biển, mặc dù chúng đã tiến hóa từ tổ tiên sống trên mặt đất. Đặc điểm chung của rắn biển là có cấu tạo cơ thể theo chiều ngang dẹt giống như những con lươn. Không giống như cá, rắn biển không có mang và thường xuyên phải trồi lên mặt nước để thở. Các loài rắn biển thường có nọc độc mạnh. Tại Việt Nam các loài rắn biển có nhiều tên gọi khác như rắn đẻn, rắn đẻn biển. Chúng có mặt tại nhiều vùng biển khác nhau của Việt Nam.
Rắn cạp nong
Rắn cạp nong (Bungarus fasciatus) hay còn gọi là rắn cạp nia hoặc rắn mai gầm thuộc họ Rắn hổ (Elapidae). Đây là một trong những loài rắn cực độc, dù chúng ít khi chủ động tấn công con người nhưng nếu ai đó không may bị chúng cắn, nọc độc có thể giết chết nạn nhân chỉ trong vòng vài phút nếu không được cứu chữa kịp thời. Chúng sống phổ biến ở đồng bằng, trung du và miền núi Việt Nam. Chúng kiếm ăn về ban đêm, bắt các loài rắn khác, đôi khi ăn cả thằn lằn.
Rắn lá khô đốm
Đầu của loài rắn có khả năng biến đổi màu này màu đen nâu nhạt, thân có màu cam đậm hoặc nâu đỏ nhạt. Hoa văn trên thân có thể gồm những chấm lớn riêng rẽ cách xa nhau bên hông, các chấm tròn lớn không đều nhau, trên sống lưng có hoa văn xoắn màu đen, sọc đen trên lưng hoặc không có hoa văn gì trên thân. Phần thân và chóp đuôi có một khoanh màu đen. Mặt bụng màu hồng; phía dưới đuôi có các khoảng màu đen và trắng không cân xứng. Kích thước khoảng 47cm.
Hoa văn trên thân rắn có thể gồm những chấm lớn riêng rẽ cách xa nhau bên hông.
Con cái mỗi năm đẻ 1 lần, mỗi lần đẻ 2 trứng, Thức ăn chính của chúng là những loài rắn nhỏ, đặc biệt là giống Typhlops sp., thằn lằn. Chúng có nọc độc và nguy hiểm. Khi bị kích động chúng thường dưa phần mặt dưới màu đen, trắng bác lên và cuộn tròn nhằm đe dọa kẻ thù.
Khi bị dồn vào đường cùng chúng giả chết và tiết ra mùi hôi nhằm đánh lừa. Thông thường loài rắn ăn đêm này được tìm thấy dưới các đống đổ nát, đống củi khúc và các nơi tương tự trong rùng rậm có độ cao lên tới 1.000m.
Rắn hổ mèo
Ảnh: Trường Nguyên.
Rắn hổ mèo còn được gọi là hổ mang Đông Dương. Loài này nổi tiếng nhờ khả năng phun nọc độc xa 1,4-1,6 m. Theo bác sĩ Tình, rắn hổ mèo thường có chữ V hoặc hình mặt mèo trên đầu. Loài này hay gặp ở miền Nam. Khi tức giận, con vật phình to cổ theo chiều trước sau, không bạnh ra hai bên như rắn hổ mang.