Trong bệnh lý não - màng não cần phân biệt rõ hai nhóm lớn là viêm não và viêm màng não. Viêm não là tác nhân gây bệnh tấn công trực tiếp vào nhu mô não và nguyên nhân thường thấy là siêu vi đường ruột hay siêu vi gây viêm não Nhật Bản.
Viêm màng não là do tác nhân gây bệnh tấn công vào màng bao quanh não và khi nặng mới ảnh hưởng đến não.
Chú ý bốn loại bệnh
| Điều trị bệnh viêm màng não cho trẻ em ở Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP.HCM (Ảnh: TTO) |
Bệnh lý não - màng não do nhiễm trùng là tình trạng viêm nhiễm mô não, màng não hay cả hai do siêu vi trùng hay vi trùng gây ra. Đây là loại bệnh lý rất nặng có thể gây tử vong hay di chứng nếu không phát hiện và điều trị kịp thời.
Một điều may mắn là tỉ lệ bệnh này không nhiều, chỉ khoảng 1-5 trên tổng số 100.000 người. Và không phải tất cả mọi người tiếp xúc với tác nhân gây bệnh đều mắc bệnh này.
Tùy theo nguyên nhân gây bệnh mà bệnh lý não - màng não do nhiễm trùng có tên gọi riêng như sau:
Viêm não Nhật Bản là viêm não do siêu vi trùng viêm não Nhật Bản gây ra. Đây là bệnh lây qua đường muỗi chích và thường gặp ở vùng nông thôn.
Viêm não do siêu vi trùng đường ruột (enterovirus) là do siêu vi trùng từ đường tiêu hóa tấn công vào não, gây viêm não và nguy hiểm nhất là enterovirus type 71.
Viêm màng não hay nhiễm trùng huyết do não mô cầu tác nhân gây bệnh là vi trùng não mô cầu, đây là bệnh tử vong nhanh nếu gặp thể tối cấp.
Viêm màng não do HIB là do vi trùng HIB gây ra, đây là vi trùng rất thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi. Ngoài ra còn có một số tác nhân khác ít gặp hơn nhưng cũng gây ra bệnh lý não -màng não.
Triệu chứng dễ nhận biết
Hằng năm tại Bệnh viện (BV) Nhi Đồng 1, TP.HCM tiếp nhận 900 - 1.000 bệnh nhi bị bệnh lý não - màng não. Riêng năm 2005, tại BV có 897 ca mắc bệnh não - màng não, trong đó có 300 ca viêm não và 597 ca viêm màng não. |
Triệu chứng của bệnh viêm màng não hay viêm não ở giai đoạn nặng thường giống nhau với các triệu chứng liên quan đến thần kinh như bệnh nhân có biểu hiện lừ đừ, kích thích vật vã, run chi, co giật và hôn mê.
Trước khi có triệu chứng nặng có thể có các biểu hiện như sốt, nôn ói, bỏ ăn, đau đầu, ho hay tiêu chảy. Ở trẻ nhỏ dưới 12 tháng khi viêm màng não có thể có biểu hiện thóp phồng.
Bên cạnh các triệu chứng liên quan đến thần kinh, tùy theo nguyên nhân gây bệnh mà bệnh nhân có các triệu chứng khác kèm theo. Như viêm não do enterovirus 71 thường có kèm theo các bóng nước ở lòng bàn tay, bàn chân, mông, gối và có những vết loét trong miệng.
Nếu bệnh do vi trùng não mô cầu gây ra thì có thể xuất hiện các chấm hay mảng xuất huyết hoại tử ở da, và khi các mảng xuất huyết này lan nhanh thì đó là dấu hiệu gợi ý bệnh đã rất nặng.
Để phát hiện sớm bệnh lý não - màng não, tốt nhất là nên theo dõi sát khi thấy trẻ sốt, nôn ói, đau đầu. Nếu phát hiện bóng nước vùng lòng bàn tay bàn chân, hay các chấm, mảng xuất huyết hoại tử thì nên khám các thầy thuốc chuyên khoa.
Hoặc khi thấy có dấu hiệu thần kinh như lừ đừ, kích thích vật vã, run chi, co giật và hôn mê thì đưa trẻ đến ngay bệnh viện. Cần lưu ý là các triệu chứng trên sẽ xuất hiện ngày càng nặng hơn.
Nhiều biện pháp phòng ngừa
Để phòng ngừa bệnh lý não - màng não cần có nhiều biện pháp, tùy theo mỗi loại bệnh. Với bệnh viêm não Nhật Bản, cách tốt nhất là nên diệt muỗi, ngủ mùng. Với viêm não do siêu vi trùng đường ruột phải bảo đảm vệ sinh khi ăn uống, đặc biệt là rửa tay trước khi ăn.
Ngoài ra việc chích văcxin cũng rất quan trọng, nhưng một văcxin chỉ phòng được một bệnh não - màng não mà thôi. Hiện nay ở VN có thuốc chủng ngừa viêm não Nhật Bản, ngừa viêm màng não do HIB, đây là hai văcxin có nhiều hiệu quả phòng ngừa.
Riêng bệnh viêm màng não do não mô cầu thì chỉ có văcxin phòng type A và C và hiệu quả cũng không nhiều nên để phòng ngừa bệnh này, điều quan trọng nhất là vệ sinh môi trường và phát hiện sớm trường hợp bệnh đầu tiên để chủ động phòng ngừa cho người xung quanh bằng cách cho uống thuốc.
BS TRƯƠNG HỮU KHANH (Bệnh viện Nhi Đồng I)