Khi bắt đầu nói về sự tiến hóa, một trong những điều đầu tiên mà chúng ta nghĩ đến là loài người đã tiến hóa từ vượn, tinh tinh và khỉ. Hay nói cách khác, chúng ta là hậu duệ hiện tại của loài khỉ.
Xuyên suốt lịch sử sự sống, đã có nhiều loài sinh vật tiến hóa từ một loài khác, thay thế hoàn toàn giống loài ban đầu. Ví dụ, chim là hậu duệ hiện tại của khủng long, một số loại cóc, bướm v.v. Tương tự, con người đã tiến hóa từ loài tinh tinh qua hàng triệu năm.
Cho nên, câu hỏi đặt ra là: nếu chúng ta tiến hóa từ loài khỉ, tại sao chúng vẫn còn tồn tại cho đến bây giờ? Chẳng phải loài người đáng nhẽ ra thay thế hoàn toàn loài khỉ và tinh tinh?
Để trả lời được câu hỏi đó, chúng ta cần tìm hiểu sâu hơn kiến thức cơ bản về sự tiến hóa của loài người với hai điều dưới đây:
Chúng ta không thật sự tiến hóa từ loài khỉ
Cho dù mọi người đều nghĩ người tinh khôn tiến hóa từ loài khỉ, nhưng trên thực tế, điều này không đúng hay ít nhất, không đúng hoàn toàn do còn phụ thuộc vào cách con người quan niệm từ "khỉ".
Con người và loài khỉ bây giờ đều tiến hóa từ cùng một tổ tiên nay đã tuyệt chủng từ khoảng 25 triệu năm trước. Mối quan hệ tiến hóa này được củng cố mạnh mẽ nhờ các phân tích ADN và tài liệu về hóa thạch.
Một nghiên cứu cho thấy người tinh khôn và loài khỉ Rhesus đều cùng sở hữu gần 93% ADN của giống loài tổ tiên này. Dựa trên sự khác biệt và tương đồng giữa hai loại ADN, các nhà nghiên cứu đã ước tính rằng khỉ Rhesus và con người đã tách khỏi tổ tiên chung từ hàng triệu năm trước.
Con người và loài khỉ bây giờ đều tiến hóa từ cùng một tổ tiên nay đã tuyệt chủng từ khoảng 25 triệu năm trước.
Thú vị ở chỗ, nói theo cách đại khái, tổ tiên của con người và khỉ bây giờ (cùng với vượn và tinh tinh) lại là một loài linh trưởng!
Cụ thể hơn, loài người đã không tiến hóa từ loài vượn và tinh tinh tồn tại ngày nay; thay vào đó, con người và khỉ (tức là vượn, tinh tinh và các loài linh trưởng khác) giống như anh em ruột thịt cùng chung cha mẹ.
Phần tiếp sau đây sẽ giải thích rõ hơn về mối quan hệ giữa con người và loài khỉ ở thời điểm hiện tại.
Con người và loài khỉ là họ hàng với nhau
Giả sử rằng một con khỉ có hai con, đặt tên là Dave và Scott.
Dave là một con khỉ thông thường, trong khi Scott là một con khỉ thông minh, hay ít nhất, thông minh hơn nhiều so với loài khỉ bình thường.
Cả Dave và Scott đều trưởng thành và kết hôn. Dave kết hôn với một con khỉ cái bình thường, trong khi Scott kết hôn với một con khỉ cái thông minh hơn so với giống loài thông thường. Dave có một con khỉ con bình thường, trong khi Scott lại có một con khỉ con thông minh. Điều này cứ lặp đi lặp lại qua nhiều thế hệ, dẫn đến việc sản sinh rất nhiều tổ tiên của loài khỉ thông minh và vô số tổ tiên của loài khỉ thông thường.
Sự khác biệt về trí thông minh của hai loài này càng ngày càng rõ rệt cho đến khi hai loài này không còn chung nguồn gốc từ cùng một loài nữa. Nói cách khác, giống khỉ thông thường vẫn gọi là "khỉ", còn khỉ thông minh trở thành một loài hoàn toàn khác và được đặt một cái tên khác.
Điều thú vị nhất trong quá trình tiến hóa này là, nếu thiếu nguồn thức ăn khiến hai loài động vật trên phải cạnh tranh, những con khỉ thông minh sẽ khôn khéo hơn những con khỉ thông thường, dẫn đến việc loài khỉ bình thường dần tuyệt chủng.
Tuy nhiên, nếu hai loài này không phải cạnh tranh cùng một nguồn thức ăn hoặc không bị thiếu hụt nguồn thức ăn, thì hai loài có thể cùng tồn tại cùng với các dòng giống tách biệt, trong đó một loài động vật thông minh hơn loài kia.
Đây chính xác là những gì đã xảy ra với con người và tinh tinh: con người là loài khỉ thông minh và tinh tinh là những con thông thường.
Câu hỏi "Nếu con người tiến hóa từ khỉ, tại sao khỉ vẫn còn tồn tại?" tương tự như câu hỏi "Nếu bạn là hậu duệ của ông mình, tại sao bạn vẫn có anh em họ sống xung quanh bạn?".
Tóm lại, những giống loài sinh vật cùng chung tổ tiên trong quá khứ có thể song song tồn tại, giống như con người và loài khỉ. Từ góc độ tiến hóa, khỉ là anh em họ của chúng ta, vì vậy ta nên làm quen với "cây gia phả" của loài người và tìm hiểu về nó nhiều nhất có thể.