Việc sử dụng bóng đèn tiết kiệm điện, thu gom xác bóng đèn… cũng được xem là một biểu hiện của hành vi tiêu dùng bền vững.
Sự kiện Giờ Trái đất 2013 vừa qua đã được nhiều người dân tắt đèn hưởng ứng. Dẫu vậy, không phải ai cũng biết ảnh hưởng của việc tiêu dùng điện tới biến đổi khí hậu (BĐKH) và sử dụng tiết kiệm điện trong đời sống hằng ngày.
Còn 60% hộ sử dụng bóng đèn sợi đốt
Năm 2012, tôi và một số cộng sự đã thực hiện nghiên cứu về tình huống sử dụng bóng đèn tại 700 hộ gia đình thuộc 6 tỉnh, thành: Hà Nội, Lạng Sơn, TPHCM, Kiên Giang, Bình Định và Lâm Đồng - đại diện cho hành vi tiêu dùng của 25 triệu hộ dân cả nước.
Kết quả cho thấy số bóng đèn trung bình mỗi hộ là 14,3 cái. Loại được sử dụng nhiều nhất là bóng đèn huỳnh quang (50,5%), tiếp theo là bóng đèn compact (khoảng 40%), còn lại là đèn sợi đốt và đèn LED (chủ yếu dùng cho mục đích trang trí). Ở một số khu vực nông thôn, bóng đèn sợi đốt vẫn còn được ưa chuộng vì giá tương đối rẻ (khoảng 7.000 đồng/bóng) và khi mùa đông, cảm giác ấm áp có thể đến từ ánh sáng và sức nóng của bóng đèn sợi đốt.
Vẫn còn 60% hộ gia đình sử dụng đèn sợi đốt. Quá trình khảo sát ghi nhận không ít người cho rằng so với các thiết bị điện gia dụng: máy giặt, điều hòa, tivi, tủ lạnh..., điện cho chiếu sáng không tốn nhiều nên không cần tiết kiệm. Thậm chí, một số người còn chưa biết tới bóng đèn tiết kiệm điện. Đáng lưu ý là rất nhiều hộ gia đình cho rằng sử dụng bóng đèn tiết kiệm điện sẽ… ảnh hưởng thị lực!
Sử dụng đèn compact sẽ tiết kiệm 75% - 80% điện năng. (Ảnh: TẤN THẠNH)
Như vậy, với khoảng 25 triệu hộ gia đình, số lượng bóng đèn đang được sử dụng tại Việt Nam khoảng 359 triệu cái. Ngoài ra, khoảng 25 triệu bóng đèn khác đang được sử dụng tại gần 1 triệu doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức hoạt động trong tất cả các lĩnh vực khác nhau. Tổng dung lượng thị trường là 384 triệu bóng đèn các loại.
Tiết kiệm điện là văn hóa
Từ năm 2011, nhiều dự án sử dụng tiết kiệm điện được triển khai trên cả nước. Điển hình là dự án loại bỏ bóng đèn sợi đốt thông qua việc chuyển đổi thị trường chiếu sáng tại Việt Nam (do Bộ Tài nguyên - Môi trường triển khai dưới sự tài trợ của Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) thuộc chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc), với mục đích chuyển đổi việc sử dụng từ bóng đèn sợi đốt sang bóng tiết kiệm năng lượng.
Song song đó là một số chính sách và quy định liên quan đã được ban hành: Chiến lược quốc gia về BĐKH (nhấn mạnh nhiệm vụ tiết kiệm năng lượng để giảm phát thải khí nhà kính); Luật Sử dụng tiết kiệm và hiệu quả năng lượng (được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 1/1/2011).
Đặc biệt, ngày 12/9/2011, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quy định từ ngày 1/1/2013, không được nhập khẩu, sản xuất và lưu thông các sản phẩm đèn tròn (đèn sợi đốt), có công suất lớn hơn 60W. Tuy nhiên, đến nay các nhà sản xuất bóng đèn có thị phần lớn vẫn còn nhiều băn khoăn bởi công nghệ đã đầu tư cho sản xuất bóng đèn sợi đốt vẫn còn sử dụng tốt.
Do vậy, để chuyển đổi hành vi và hướng người sử dụng bóng đèn điện theo định hướng tiêu dùng bền vững vẫn còn nhiều việc phải làm. Đối với Chính phủ và bộ, ngành có liên quan cần phân khúc thị trường bóng đèn theo mục đích sử dụng để đưa ra những quy định và hướng dẫn phù hợp cho các doanh nghiệp chuyển đổi dần quy trình và công nghệ sản xuất; đặt ra các yêu cầu về thu gom và tái chế bóng đèn đã qua sử dụng để không gây ô nhiễm môi trường.
Nếu không có cơ chế thu gom tốt, cho dù có tiết kiệm điện nhưng hành vi tiêu dùng bóng đèn này vẫn không thể được xem là tiêu dùng bền vững. Phạt nặng các trường hợp nhập lậu thiết bị chiếu sáng chất lượng kém qua đường tiểu ngạch, buôn bán các bóng đèn chiếu sáng không có nguồn gốc xuất xứ, chất lượng kém.
Lãnh đạo các địa phương cần tăng cường nhận thức về đặc tính của các sản phẩm bóng đèn khác nhau và bảo đảm hiểu đúng về chất lượng của các sản phẩm bóng đèn tiết kiệm. Tuyên truyền, hướng dẫn để người dân thực hiện tiết kiệm điện năng lượng, sử dụng bóng đèn tiết kiệm điện như một nét văn hóa nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Tiết kiệm 75%-80% điện năng
Theo Viện Khoa học Năng lượng Việt Nam, bóng đèn compact tiết kiệm năng lượng 20W có độ sáng tương đương với bóng đèn sợi đốt công suất 100W, còn bóng đèn compact 12W có độ sáng tương đương bóng đèn sợi đốt công suất 60W. Do đó, sử dụng đèn compact có thể tiết kiệm 75%-80% điện năng so với đèn sợi đốt nhưng vẫn cho chất lượng sáng tương đương. Còn với đèn LED thế hệ mới, trên cùng một cường độ chiếu sáng, chúng có thể tiết kiệm ít nhất 50% năng lượng so với đèn compact.
TS PHẠM THỊ HUYỀN (ĐH Kinh tế Quốc dân)