Trong cà phê có chứa caffeine, là một hóa chất có vị đắng liên quan đến các gốc axít adenine và guanine. Một số loài cây sinh ra hóa chất này để giữ cho lá và hạt của mình không bị các loài động vật ăn cỏ ăn mất, thế nhưng điều thú vị là con người lại rất ưa thích hương vị của hóa chất này, thậm chí còn dùng nó như một chất kích thích.
Trên thực tế, caffeine là chất kích thích thần kinh được sử dụng rộng rãi nhất trên toàn cầu, với tỷ lệ trung bình cứ năm người lớn thì có 4 người sử dụng hợp chất này dưới dạng đồ uống nóng hoặc lạnh, ví dụ như cà phê, trà, soda, để thoát khỏi cảm giác uể oải, buồn ngủ.
Cafein giúp chúng ta tỉnh táo, tập trung và tràn đầy năng lượng. Nhưng nó cũng làm tăng huyết áp và cảm thấy bồn chồn. Nó là loại chất kích thích được sử dụng rộng rãi nhất. Vậy cách mà cafein giúp chúng ta tỉnh táo như thế nào?
Những điều cần biết về cafein
Cafein có với liều lượng lớn trong lá và hạt của một số loài, nó gây độc cho côn trùng. Nhưng khi được dùng với lượng ít như trong mật hoa, nó có thể giúp chúng nhớ và quay lại các bông hoa. Đối với loài người, cafein hoạt động như một chất kích thích giúp ta tỉnh táo bằng cách chặn các phân tử gây ngủ chính của cơ thể gọi là adenosine.
Cơ chế hoạt động của cafein
Cơ thể luôn cần một nguồn năng lượng liên tục, có được nhờ phân tách phân tử chứa nhiều năng lượng gọi là ATP. Trong quá trình đó, nó giải phóng adenosine. Các thụ thể trong não bộ vừa khớp với phân tử này. Khi adenosine liên kết với những thụ thể này, nó kích hoạt các phản ứng sinh hóa làm cho các tín hiệu nơ-ron di chuyển chậm lại và làm chậm sự giải phóng các phân tử quan trọng khác trong não khiến bạn cảm thấy buồn ngủ.
Cafein ngăn chặn sự liên kết giữa các thụ thể và adenosine trong não. Cafein và adenosine có cấu trúc phân tử gần giống nhau, đủ để giả dạng adenosine liên kết với các thụ thể nhưng không đủ giống để kích hoạt chúng. Nói tóm lại, adenosine kích hoạt các thụ thể gây ức chế tế bào thần kinh của bạn. Còn cafein vô hiệu các thụ thể, vì vậy nó kích thích bạn.
Cafein cũng có thể tăng cảm xúc tích cực. Trong não còn có một chất khác gọi là dopamine, khi các thụ thể liên kết với dopamine sẽ giúp tăng cảm giác vui vẻ. Nhưng khi adenosine liên kết với những thụ thể này trước, nó sẽ thu hẹp các thụ thể và không cho dopamine liên kết nữa. Còn cafein thì khác, khi chiếm chỗ của adenosine, nó vẫn còn tạo đủ khoảng trống cho dopamine sẽ len vào.
Lợi ích của cafein
Có bằng chứng cho thấy tác dụng của cafein lên thụ thể có những lợi ích lâu dài như giảm nguy cơ mắc các bệnh Parkinson, Alzheimer và một số loại ung thư. Cafeine cũng có thể tăng khả năng đốt cháy chất béo của cơ thể. Trên thực tế, một số tổ chức thể thao cho rằng cafein như chất kích thích đối với các vận động viên nên đã đặt ra các giới hạn về mức tiêu thụ.
Tác hại của cafein
Tất nhiên, không phải tất cả các tác dụng của cafein đều có lợi. Nó có thể làm bạn cảm thấy tốt hơn và tỉnh táo hơn, nhưng nó cũng sẽ làm tăng nhịp tim và huyết áp, làm tiểu nhiều hơn hoặc gây tiêu chảy và cũng góp phần gia tăng tình trạng mất ngủ và lo lắng. Đồ ăn và đồ uống có chứa cafein khiến não bạn sẽ quen với việc thường xuyên tiêu thụ cafein. Nếu thụ thể của bạn bị tắc nghẽn, cơ thể bạn sẽ tạo ra nhiều thụ thể hơn. Bằng cách đó, với một lượng cafein sẽ không đủ liên kết với ngày càng nhiều thụ thể và đấy là lý do tại sao cần dùng càng ngày càng nhiều cafein để có cảm thấy tỉnh táo.
Đó cũng là lý do tại sao nếu bạn đột ngột ngừng cafein, bạn sẽ cảm thấy trống vắng khó chịu vì quá nhiều các thụ thể dư thừa được lấp bởi adenosine, gây ra các triệu chứng như đau đầu, mệt mỏi và tâm trạng chán nản. Nhưng chỉ trong vài ngày, những thụ cảm thừa sẽ biến mất, cơ thể bạn sẽ tự điều chỉnh lại và bạn sẽ cảm thấy tỉnh táo kể cả khi không có cafein.
Caffeine có nguy hiểm không?
Nhìn chung, hầu hết những người có thói quen sử dụng đồ uống tương đương từ một đến bốn cốc cà phê mỗi ngày, tức là nạp vào khoảng 400 mg caffeine trong mỗi 24 giờ, thì không gặp nguy hiểm gì cho sức khỏe.
Trên thực tế, một lượng nhỏ caffeine còn có thể có một chút lợi ích, dù không đáng kể, như là ngăn ngừa bệnh tim, giúp cơ bắp đốt cháy calo, và thậm chí là mang lại cơ hội kéo dài tuổi thọ thêm một chút.
Mặc dù vậy, chúng ta cũng cần lưu ý rằng thói quen uống dù chỉ một cốc cà phê mỗi ngày cũng có thể khiến cơ thể bạn bị phụ thuộc, mà khi không có sẽ gây ra đau đầu, chậm chạp và cáu kỉnh.
Nếu quen uống nhiều hơn 3 - 4 cốc mỗi ngày, hoặc uống cho thêm nhiều đường hay các phụ gia khác thì lợi ích của caffeine sẽ nhanh chóng mất đi. Khi đó cơ thể quá quen với sự xuất hiện của caffeine và adenosine trở lại với nhiệm vụ giúp cho cơ thể ngủ đủ để vệ sinh thần kinh và hồi phục cơ thể.
Với phụ nữ mang thai, uống đồ uống có caffeine dù chỉ một chút có hại hay không thì các chuyên gia vẫn đang có ý kiến khác nhau.
Caffeine cũng có liều lượng gây chết người. Đã có trường hợp tử vong được ghi nhận trong tình trạng cơ thể có nồng độ caffeine khoảng 80 - 100 mg/ml máu, tương đương với việc người đó đã nạp vào khoảng 10 mg caffeine nguyên chất. Điều này khó có thể xảy ra nếu người đó chỉ uống mỗi cà phê, mà có thể do sử dụng caffeine đậm đặc dưới dạng bột hoặc viên nén.
Như vậy bạn có thể yên tâm thưởng thức một hoặc hai cốc cà phê mỗi sáng và đi ngủ sớm hơn một chút để có được lợi ích cả từ caffeine và cả giấc ngủ ngon.