Bài học từ người nông dân cổ đại trong thích ứng với biến đổi khí hậu

Qua khám phá khảo cổ học trên khắp thế giới, các nhà khoa học nhận thấy phương pháp canh tác cổ xưa đã giúp các nền văn minh vượt qua thời kỳ khó khăn bởi tác động khó lường từ khí hậu.

Người nông dân Zuni ở Tây Nam nước Mỹ đã vượt qua giai đoạn khan hiếm mưa kéo dài từ năm 1200 đến năm 1400 sau Công nguyên bằng cách áp dụng các hệ thống tưới tiêu phi tập trung, quy mô nhỏ. Nông dân Ghana đối phó với hạn hán nghiêm trọng từ năm 1450 đến năm 1650 bằng cách trồng các loại ngũ cốc bản địa của châu Phi, như kê ngọc trai chịu hạn.

Hình thức tưới tiêu cổ đại của người Moor được hồi phục tại Tây Ban Nha. (Ảnh: Getty Images).

Những phương pháp cổ xưa này hiện nay đang thu hút nhiều quan tâm, khi các quốc gia phải đối mặt với những đợt nắng nóng, bão lũ chưa từng có. Trang tin The Conversation cho biết một số nông dân và tổ chức phát triển quốc tế đang tìm hiểu sâu hơn để khôi phục các phương pháp cổ xưa này.

Nông dân bị hạn hán ở Tây Ban Nha đã khôi phục công nghệ tưới tiêu của người Moor thời Trung Cổ. Các chủ trang trại ở Texas (Mỹ) đã chuyển sang phương pháp cây che phủ cổ xưa để chống lại các kiểu thời tiết khó lường. Cây che phủ có vai trò chính là giảm xói mòn, cải thiện đất đai, ngăn chặn cỏ dại, hỗ trợ kiểm soát sâu bệnh...

Ở vùng đất thấp nhiệt đới của Mexico và Trung Mỹ, nông dân Maya bản địa đã triển khai nông nghiệp nương rẫy trong hàng ngàn năm. Họ áp dụng hệ thống milpa trồng xen canh các giống rau củ bản địa. Bên cạnh đó, họ thích ứng với hạn hán bằng cách nhẹ nhàng điều khiển hệ sinh thái rừng thông qua việc đốt cháy có kiểm soát và cẩn trọng bảo tồn rừng thưa.

Cách đây vài năm, các phương pháp milpa của người Maya đã bắt đầu thu hút sự chú ý của công chúng khi các tổ chức quốc tế phối hợp với nhiều đầu bếp nổi tiếng để quảng bá khái niệm này. Nhưng họ lên án tập tục đốt rừng ở những khu vực mới và thay vào đó, quảng bá phiên bản “không đốt” để trồng ngô hữu cơ được chứng nhận cho các nhà hàng cao cấp.

Ở miền Trung Mexico, chinampa là hệ thống đảo và kênh đào nhân tạo cổ xưa. Chúng đã giúp nông dân trồng trọt lương thực ở vùng đất ngập nước trong nhiều thế kỷ. Với chinampa, người nông dân tạo dựng một số hòn đảo hẹp, có chiều rộng trung bình khoảng 6 đến 10 m và dài khoảng 100 đến 200 m. Hồ nước cung cấp cho chinampa độ ẩm với chất thải hữu cơ đang phân hủy để tưới và bón phân cho đất trên đảo, hỗ trợ hình thức canh tác thâm canh và năng suất cao.

Theo kênh BBC (Anh), những hòn đảo nhỏ hình thành từ các lớp thực vật và bùn này có khả năng thấm hút nước từ các kênh xung quanh và duy trì độ ẩm trong một thời gian dài. Bên cạnh đó, các lớp của chinampa được thiết kế để tạo điều kiện cho các cây trồng bắt rễ và hút nước ngầm trực tiếp, giảm nhu cầu tưới tiêu từ bên ngoài.

Ngày nay, tương lai của nông nghiệp chinampa phụ thuộc vào một số cánh đồng do nông dân địa phương quản lý ở vùng ngoại ô Mexico City. Những lĩnh vực này hiện đang gặp rủi ro do nhu cầu về nhà ở thúc đẩy các khu định cư không chính thức lấn chiếm vào khu vực chinampa.

• Nước biển dâng, nông dân Bangladesh hồi sinh phương thức canh tác cổ xưa
• Lợi ích của việc canh tác cây trồng theo chiều dọc
• Thử nghiệm phương pháp thủy canh bằng nước thải ở Đức