Bức xạ: Hiểu thế nào cho đúng?

Sự việc mất nguồn phóng xạ tại Viện Công nghệ xạ hiếm thời gian gần đây đã được giải quyết ổn thỏa. Tuy nhiên, hiểu biết đúng về tác dụng cũng như lợi ích của các nguồn phóng xạ là vấn đề đang đặt ra khi các ngành khoa học, kinh tế của nước ta ngày càng ứng dụng chúng nhiều hơn.

Chất phóng xạ có ích lợi như thế nào?

Qua nhiều thập kỷ, các chất phóng xạ (PX) nhân tạo đã đem lại nhiều lợi ích to lớn trong chẩn đoán, điều trị bệnh, cũng như hàng loạt kỹ thuật trong khoa học, nghiên cứu, nông nghiệp và công nghiệp, những lĩnh vực đã cải thiện cuộc sống trên trái đất với mức độ khó có thể đánh giá được.

Trong công nghiệp, tia X được dùng để soi hành lý tại các sân bay, kiểm tra các khuyết tật mối hàn và các vết hàn hoặc các vết nứt trong công trình xây dựng, các đường ống và các cấu trúc khác... Bức xạ (BX) mạnh đã được sử dụng thành công trong việc phát triển 1.500 giống cây lương thực và cây trồng khác cho sản lượng cao, chống chịu tốt hơn với điều kiện thiên nhiên và sâu bệnh.

Tại sao bức xạ có thể gây ra bệnh ung thư?

Khi BX xuyên qua một vật vô sinh, sẽ không nhận thấy sự thay đổi về cấu trúc. Nhưng khi BX vào một điểm của tế bào sống có thể làm tổn thương lâu dài đến mô. Về nguyên tắc, ngay cả một lượng BX ion hóa nhỏ nhất cũng có thể ảnh hưởng đến toàn bộ của hoạt động tế bào.

Tuy vậy khả năng liều xạ nhẹ dẫn đến ung thư là rất ít. Các tế bào trong cơ thể con người đổi mới liên tục, không ngừng. Do vậy, theo đánh giá, liều cao một lần có thể gây tử vong, trong khi với cùng liều như vậy nhưng chịu dần dần, lâu dài có thể không gây bất cứ biểu hiện bệnh tật nào.

* Từ năm 1944 đến 1999, trong 405 tai nạn bức xạ trên toàn thế giới, khoảng 3.000 người đã bị tổn thương, trong đó 120 người chết. * Liều bức xạ được thể hiện bằng Sievert (Sv) theo tên của TS Rolf Sievert, người Thụy Điển. Vì Sv là một đơn vị đo lường tương đối lớn nên người ta thường dùng mili Sievert (mSv). Liều bức xạ tự nhiên trung bình đối với một người là từ 0,001 đến 0,002 Sv hoặc là từ 1 - 2 mSv/năm.

Con đường duy nhất mà liều xạ thấp có thể ảnh hưởng tới sức khỏe là gây tổn thương nghiêm trọng cho phân tử DNA. 

Nếu một tế bào DNA bị tổn thương tiếp tục sản sinh ra các tế bào khác, thì tổn thương đó có thể tiếp tục được nhân lên mãi. Kết quả có thể là các tế bào không bình thường được hình thành. Về lâu dài việc đó có thể ảnh hưởng xấu đến cơ thể. Tuy nhiên có nhiều cách để vượt qua, trước khi DNA tổn thương trở thành ác tính.

BX không gây ra một loại bệnh ung thư mới đặc biệt nào. Một bệnh nhân bị ung thư, không chắc chắn tuyệt đối là do nguyên nhân BX. Khả năng người mắc bệnh ung thư do các nguyên nhân khác nhiều hơn so với nguyên nhân do BX.

Mặt khác, nếu một căn bệnh ung thư đặc biệt có trong nhiều người ở một lứa tuổi nào đó làm việc trong điều kiện BX, mà thông thường loại bệnh đó rất hiếm, thì có thể chính BX là nguyên nhân loại bệnh ung thư đó. Đây là trường hợp ung thư tuyến giáp ở trẻ em bị nhiễm iôt phóng xạ sau tai nạn nhà máy điện hạt nhân Chechnobyl.

Triệu chứng sức khỏe cần biết

- Sau khi làm việc với kim loại phế liệu, nếu thấy có dấu hiệu buồn nôn, nôn mửa, đặc biệt là kèm theo ban đỏ, mệt mỏi, tiêu chảy và các triệu chứng khác không giải thích được bằng các nguyên nhân khác như nhiễm khuẩn đường ruột, ngộ độc thực phẩm hoặc dị ứng thuốc.

- Thương tổn da không do bỏng nhiệt hoặc hóa chất, hoặc bị côn trùng cắn, hoặc có bệnh sử về da hoặc dị ứng thuốc, nhưng với sự bong vảy và rụng lông trong vùng bị chiếu đã xảy ra ban đỏ 2-4 tuần trước. Có triệu chứng rụng lông hoặc có vấn đề về máu (như là đốm máu, chảy máu răng hoặc mũi) với một bệnh sử buồn nôn và nôn mửa 2-4 tuần trước đó.

Gặp những trường hợp trên cần thông báo đến các cơ quan quản lý khoa học công nghệ địa phương hoặc các cơ sở y tế gần nhất.